“Dağlıq Qarabağdakı sülh prosesində iştirak etmək Aİ-nin maraqlarına uyğundur” – Fuad İsgəndərov

Bu fikirlər Azərbaycan Respublikasının Aİ yanında missiyasının rəhbəri Fuad İsgəndərovun Orta və Şərqi Avropanın siyasi, iqtisadi və mədəni həyatından bəhs edən "Emerging Europe” nəşrində dərc olunan yazısında yer alıb.

Sfera.az həmin məqaləni təqdim edir:

"Ötən həftə vətənim Azərbaycan və Ermənistan arasında əldə olunan sülh razılığı ölkələrimiz, Cənubi Qafqaz regionu və inanıram ki, Aİ üçün tarixi məqam oldu.

Qarabağ üçün sülh, Aİ-nin təcrid olunmuş ədalət işığı kimi göründüyü bir dövrdə beynəlxalq hüququn bərpası anlamına gəlir. Bu müxtəlif cəmiyyətlərin sülh şəraitində yaşamasına inananlar üçün əlamətdar hadisə olmaqla yanaşı, Avropanın enerji təhlükəsizliyi üçün böyük bir təhdidin və tədarük müxtəlifliyinin aradan qaldırılması deməkdir. 30 il sonra Asiya ilə Avropa arasında ticarət üçün Türkiyə-Ermənistan-Azərbaycan üzərindən həyati əhəmiyyətli bir dəhlizin açılmasındakı əngəl də aradan qalxmış oldu.

Faciəvi tərəf budur ki, son 20 ildə bu sülh razılığı, demək olar ki, qan tökülmədən əldə edilə bilərdi.

Sülh razılığının şərtləri Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) Təhlükəsizlik Şurası qətnamələri ilə üst-üstə düşür və danışıqlar prosesinin tələblərini də özündə əks etdirir. Azərbaycanın beynəlxalq sərhədlər daxilindəki suveren ərazisi bərpa edildi; Erməni qoşunları dekabrın 1-dək Qarabağın qalan bütün ərazilərindən çıxarılacaq, beynəlxalq sülhməramlı qüvvə artıq bölgəyə yerləşib və BMT-nin Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığı 1990-cı illər münaqişəsi zamanı evlərini itirən yüz minlərlə azərbaycanlı qaçqının geri qayıtmasına nəzarət edəcək.

Birgə dinc yaşayış

Ermənistan hökumətinin Qarabağı işğal etməsi iddiasının əsası birgə dinc yaşamağın mümkünsüzlüyü ilə bağlı israrı idi. Azərbaycan hökuməti bunu qəbul etməkdən imtina edir. Əksəriyyəti müsəlmanlardan ibarət dünyəvi dövlət olan Azərbaycan, böyük və çiçəklənən yəhudi və xristian pravoslav azlıqların həm vətəndaşı olması, həm də xalqlarının və dinlərinin müxtəlifliyi ilə öyünür. Ermənilər və azərbaycanlılar Gürcüstanda, Rusiyada, Avropada və ABŞ-da qonşu olaraq yaşayırlar. 30 000 erməni hələ də Azərbaycanın müxtəlif şəhər və bölgələrində dinc şəraitdə yaşayır.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Qarabağdakı etnik erməni vətəndaşlarının qorunacağını açıq şəkildə bəyan edib. O, eyni zamanda ərazilərdə dağılan və zədələnmiş bütün tarixi və dini abidələrin, məscid və kilsələrin bərpa ediləcəyini bildirdi. Bu kimi jestlərin birgə yaşayışa inamı artırmağa kömək edəcəyinə ümid edirik.

Ancaq sabitliyi təmin etmək üçün firavanlığı da təmin etməliyik. Regional əməkdaşlığın vacib olduğunu bilirik və bunun mümkün olacağına əminik. Hər iki ölkə Avropa-Qafqaz-Asiya Nəqliyyat Dəhlizi (TRACECA) layihəsinə üzvdür. Bu layihənin səlahiyyətləri son dərəcə genişdir: dəniz nəqliyyatı, aviasiya, avtomobil və dəmir yolu, nəqliyyat təhlükəsizliyi və nəqliyyat infrastrukturu. Bu tərəfdaşlıqda bir-birimizə müraciət etmək üçün istifadə edə biləcəyimiz sadəcə bir nümunədir.

Avropa II Dünya Müharibəsindən sonra Aİ-nin öncüsü olan Kömür və Polad Birliyindən istifadə etməyini xatırlayır. Qitədə güclü iqtisadi tərəfdaşlıq yaratdı, düşmənçiliyi daim dərinləşən iş birliyinə və dostluğa çevirdi. Eyni şəkildə, Qafqazda təklif olunan sülh payı bölgəni dəyişdirə bilər. Aİ-nin bu müddətdə mərkəzi rol oynaya biləcəyinə inanırıq. Cənubi Qafqazdakı beynəlxalq yenidənqurma və barışıq layihəsi Avropa Birliyi ilə əlaqəyə çağırır.

Eyni zamanda, yoxsulluq və məhdud inkişaf ilə sabitliyi pozulmuş Qafqaz, Avropa maraqlarına zidd olan geosiyasi risklər yaradır. Üstəlik, ən azı başqa bir nəslin bərpa olunmayan enerjidən asılı olacağı dünyada Cənubi Qafqaz həm həyati bir neft və qaz mənbəyi, həm də Qərblə Şərqi birləşdirən boru kəmərləri, dəmir yolu və avtomobil yolları üçün strateji cəhətdən müstəqil bir quru dəhlizidir.

Dəyişən gerçəklər

Qafqazda son 20 ildəki siyasi və iqtisadi reallıqlar dəyişdi. İndi bölgə və Avropa Birliyi üçün potensial faydalar özünü aşkar büruzə verir. Beynəlxalq hüququn aliliyinə əsaslanan məhkəmələrin verdiyi dəstəyin daha açıq olacağına ümid etsək də, indi gələcəyə baxmalıyıq. Avropa Birliyinin sülh sazişindən sonra yeni reallıqları dəyərləndirib, bundan faydalanacağına inanıram.

Azərbaycanla Aİ arasında yeni ikitərəfli razılaşma - Covid-19-un relsdən çıxmasından əvvəl, demək olar ki, başa çatdırılmışdı - indi yekunlaşdırılmalıdır. Bu, Aİ-nin yalnız iqtisadi deyil, həm də siyasi baxımdan bölgədə əhəmiyyətli bir oyunçu olaraq qalmasına kömək edəcək.

Çünki irəlidə gözləyəcəyimiz çox şey var. Üzv dövlətlər və onların şirkətlərinin iştirakı ilə Azərbaycanın rəhbərliyi ilə həyata keçirilən Cənub Qaz Dəhlizi çoxmilyardlı layihənin rəsmi açılışı yaxın aylarda baş tutacaq. Daha geniş şəkildə ticarətin dərinləşdirilə biləcəyi yeni nəqliyyat əlaqələri mövcuddur. Aİ, Bakı Limanı və Azərbaycanın dəmir yolu, avtomobil yolu və aviasiya əlaqələrində texniki qüdrəti təmin edərək Trans-Avropa Nəqliyyat Şəbəkəsinin (TEN-T) vacib, ayrılmaz hissəsini təşkil etməyə kömək olub.

Müharibə bitdi. Dünya yenidən Aİ üçün olduğu kimi, bütün Cənubi Qafqaz üçün də qazanc şansı yaradır”.

Aysel

Sfera.az