ABŞ qurucusu Benjamin Franklinin müəmmalarla dolu uçurtma eksperimenti
Çox yönlü tarixi şəxsiyyət olan Benjamin Franklin dünyanın ən məşhur filosofları, ixtiraçıları və yazıçıları sırasındadır. Təəssüf ki, bu gün ona aid uçurtma təcrübəsi haqqında çox az şey məlumdur.
Sfera.az bu maraqlı təcrübə haqqında bilinənləri sizin üçün təqdim edir.
Amerikalı siyasətçi, diplomat, filosof, yazıçı və ixtiraçı Benjamin Franklin bir çox səbəblərə görə tanınır.
Ancaq bu gün onun ixtiraçı tərəfinə toxunacağıq.
1752-ci il iyunun 10-da Benjamin Franklin maraqlı bir təcrübə keçirib.
Fırtınada bayıra çıxan Franklin uçurtmanın ipinə açar bağlayıb və onun elektrik çəkib çəkməyəcəyini görmək istəyib.
Təbii ki, sadəcə belə deyilir. Tarixçilərin çoxu Franklinin maraqlı eksperimentinin nə vaxt baş verdiyindən əmin deyillər. Bəziləri hətta belə bir eksperimentin real olub-olmadığı barədə mübahisə də edirlər.
Franklinin uçurtma və açar eksperimenti baş tutsa belə, düşündüyü kimi olmayıb.
Məşhur inancın əksinə olaraq, Franklin bu təcrübəni elektrikin varlığını sübut etmək üçün həyata keçirməmişdir.
Benjamin Franklini uçurtma uçurarkən ildırım vurmadığı dəqiqdir; əks halda ölərdi. Tarixi qeydlərdə isə onun ölüm tarixi bu hadisə ilə üst-üstə düşmür.
Bu təcrübə haqqında bilinən hər şey sadəcə iki mənbədən gəlir: Birincisi, Franklinin 1752-ci ildə dostu Piter Kollinsona yazdığı və qəzetdə dərc olunan məktubudur.
İkincisi, Cozef Priestli elektrik tədqiqatları ilə bağlı 1767-ci il tarixli kitabında Franklinin belə bir təcrübədən bəhs etdiyini qeyd edir.
"Təcrübə Filadelfiyada uğurlu oldu" deyən Franklin məktubda uçurtma və açardan istifadə edərək bunun təkrarlana biləcəyini bildirib.
O, eksperimenti nə vaxt apardığını və ya bunu həqiqətən edib-etmədiyinə isə toxunmayıb.
15 ildən sonra Priestley daha ətraflı məlumat verib: O, 46 yaşlı Franklinin bu təcrübəni 1752-ci ilin iyununda 22 yaşlı oğlu Uilyamla həyata keçirdiyini yazıb.
Alimlər tarixi 10 iyun 1752-ci il hesab edirlər. Bəziləri bunun daha sonra, baş verdiyini düşünür, bəziləri isə bunun heç baş vermədiyinə inanır.
Bəs, Franklin elektriki kəşf edib? Bunun cavabı, əlbəttə ki, yoxdur. Elektrik artıq 18-ci əsrin ortalarında məlum bir fenomen idi.
1750-ci ilin martında Franklin dostu Kollinsona "ildırım çubuğu" ideyası haqqında yazıb.
İyul ayında o, ildırım çubuğundan istifadə edərək elektrik enerjisini “leyden bankasında” saxlamaq istədiyini deyib.
Franklinin ideyası bütün Avropada danışılıb və 1752-ci ilin mayında iki fransız alimi (Tomas Dalibard və M.Delor) ayrıca Franklinin təcrübəsinin uğurlu variantını həyata keçiriblər.
Priestlinin dediyinə görə, öz təcrübəsini keçirməyə hazırlaşan Franklin bu uğurlardan xəbərsiz olub.
İddialara görə, fırtınanın yaxınlaşdığını hiss edən Franklin qüllənin bitməsini gözləmək əvəzinə açarla eksperiment keçirməyə qərar verib.
Franklin uçurtma üzərində təcrübə aparıb-aparmasından asılı olmayaraq isə, ildırım çubuğu ideyası onun idi və digər alimlərə məhz o ilham vermişdi.
Franklin uçurtma üzərində təcrübə aparıb-yaratmamasından asılı olmayaraq, ildırım çubuğu ideyası onun idi və digər elm adamlarına ilham verdi.
Beləliklə, insanlar bu gün bir quruluşu və ya yüksəkliyi mümkün ildırım zədələrindən qorumaq imkanı əldə edirlər
.
Xanım
Sfera.az
