Azərbaycanda müəllimlərin sayı azalır, səbəb nədir? - Ekspertdən AÇIQLAMA

Son iki ildə Azərbaycanda müəllimlərin sayında 1100 nəfər azalma qeydə alınıb. Rəsmi rəqəmlərə görə, müəllim sayı 2021-ci ildə 152 min olduğu halda, 2022-ci ildə 151,6 minə, 2023-cü ildə 150,9 minə geriləyib. 

Bəziləri müəllim peşəsinə marağın azaldığını iddia edir. Bəziləri isə düşünür ki, MİQ və sertifikasiya imtahanlarına görə müəllim olmaq çətinləşdiyi üçün bu sahədə kadr azlığı var.

Bəs bunun əsas səbəbləri nələrdir?

Mövzu ilə bağlı Sfera.az-a açıqlama verən təhsil eksperti Kamran Əsədov bildirib ki, bu azalmanın səbəbləri barədə müxtəlif fikirlər mövcuddur, bunları həm sosial, həm də institusional amillərlə izah etmək mümkündür:

O qeyd edib ki, müəllim peşəsinə marağın azalması son illərdə daha çox hiss olunur:

“Müəllimlik peşəsi, xüsusən də kənd yerlərində, sosial status və əməkhaqqı baxımından hələ də cəlbedici sayılmır. Azərbaycan kimi sürətlə inkişaf edən cəmiyyətlərdə gənclərin daha çox texnologiya, maliyyə, hüquq kimi sahələrə meyl etməsi təbiidir. Bu sahələrdə həm əməkhaqqı, həm də karyera imkanları daha genişdir, bu da müəllimlik peşəsinə marağın azalmasına səbəb olur. Beynəlxalq təhlillər də göstərir ki, müəllim peşəsinin sosial statusu yüksək olan ölkələrdə bu sahəyə maraq daha güclüdür. Məsələn, Finlandiyada müəllimlər cəmiyyətdə böyük nüfuza malikdir və bu, təhsilin yüksək keyfiyyətinə təsir edən mühüm amillərdən biridir”.

Ekspertin sözlərinə görə, müəllimlərin işə qəbul imtahanı (MİQ) və sertifikasiya prosesləri son illərdə müəllim olmaq istəyənlər üçün ciddi baryerlər yaradıb:

“Bu imtahanlar təhsil sahəsində kadrların keyfiyyətini artırmaq məqsədi daşısa da, bəzi hallarda potensial namizədlərin bu sahəyə girməsini çətinləşdirir. İmtahanların nəticələrini təhlil etdikdə, uğursuz olan namizədlərin böyük bir qisminin imtahanlara lazımi şəkildə hazırlaşa bilməməsi və ya psixoloji təzyiq səbəbindən uğursuz olduğu görünür. Nəticədə, bu proses bəzi şəxslərdə müəllimlik peşəsindən çəkindirmə effekti yarada bilər. Digər tərəfdən, mövcud müəllimlər də sertifikasiya prosesini keçə bilmədikdə, işlərini itirmə riski ilə üzləşirlər, bu da ümumi müəllim sayında azalma ilə nəticələnir”.

K.Əsədov vurğuladı ki, müəllimlərin maaşlarının digər sahələrlə müqayisədə aşağı olması müəllimlik peşəsini cazibədar etməyən əsas amillərdən biridir:

“Azərbaycanda son illərdə müəllimlərin maaşları artsa da, inflyasiya və yaşayış xərclərinin artması səbəbindən bu artım kifayət qədər təsirli olmur. Xüsusilə gənc müəllimlər, işə başladıqdan qısa müddət sonra maliyyə çətinlikləri ilə üzləşdikdə, bu peşəni tərk etməyi seçirlər. Beynəlxalq təcrübə göstərir ki, müəllimlərin rifahı və sosial təminatları təmin edildikdə, həm müəllimlərin keyfiyyəti, həm də peşəyə maraq artır. Məsələn, Cənubi Koreya və Sinqapur kimi ölkələrdə müəllimlər yüksək maaş və geniş sosial təminatlar əldə edirlər, bu da təhsil sisteminin uğurlu olmasına töhfə verir”.

Onun sözlərinə görə, Azərbaycanda müəllimlərin azalması təkcə ümumi müəllim sayında deyil, həm də regional kontekstdə diqqət çəkir:

“Xüsusilə kənd yerlərində müəllim çatışmazlığı daha da dərinləşir. Kənd yerlərində işləmək istəyən müəllimlər həm infrastruktur, həm də sosial imkanlar baxımından şəhərlərə nisbətən daha əlverişsiz şəraitlə üzləşirlər. Bu da şəhər yerlərindəki müəllimlərlə kənd yerlərindəki müəllimlər arasında balansın pozulmasına səbəb olur. Müəllimlərin kənd yerlərinə cəlb edilməsi üçün təhsil siyasətində daha güclü stimullaşdırma tədbirlərinə ehtiyac var. Dünya təcrübəsi göstərir ki, kənd yerlərində müəllimlərin işləməsi üçün əlavə maliyyə və sosial stimullar təqdim etmək bu problemi həll edə bilər. Məsələn, Avstraliya və ABŞ kimi ölkələrdə bu cür tədbirlər kənd yerlərində müəllim çatışmazlığını aradan qaldırmaqda müvəffəq olub”.

 
Mütəxəssis bildirdi ki, müəllimlərin sayının azalmasına başqa bir amil isə təhsil sahəsində texnologiyaların artan rolu və innovasiyalardır:

“Son illərdə rəqəmsal təhsil texnologiyalarının inkişafı bəzi tədris proseslərini avtomatlaşdırmış və müəllimlərin bir hissəsinin iş yükünü azaltmışdır. Bəzi hallarda, bu texnologiyalar müəllimlərin sayını azaltmağa imkan verir, çünki eyni dərs daha geniş auditoriyalara çatdırıla bilir. Bununla yanaşı, onlayn təhsil platformaları və e-tədris alətləri bəzi şagirdlərin fərdi dərs almağa olan ehtiyacını azaldır.Cəmiyyətdəki dəyişikliklər və sürətlə inkişaf edən informasiya texnologiyaları müəllimlik peşəsinin roluna dair anlayışları dəyişdirir. Müasir dövrdə müəllimlər yalnız bilik ötürücüsü kimi deyil, həm də şagirdlərin sosial, emosional və psixoloji inkişafına yönələn fərdlər olmalıdırlar. Bu, müəllimlərin peşəkar hazırlığının daha geniş spektrdə inkişaf etdirilməsini tələb edir. Lakin bəzi müəllimlər üçün bu dəyişikliklər əlavə stress və məsuliyyət yaradır, bu da onların peşəni tərk etməsinə səbəb ola bilər”.
 

K.Əsədov sonda vurğuladı ki, müəllimlərin sayını sabit saxlamaq və artırmaq üçün dövlət siyasətində həm maliyyə stimulları, həm də institusional islahatlar aparılmalıdır. Bu, yalnız müəllimlərin sayının sabit qalmasına deyil, həm də təhsilin keyfiyyətinin yüksəlməsinə səbəb olacaq.

Firuzə Əliyeva