Həyəcanlanarkən və ya qorxduğumuz zaman niyə qeyri-ixtiyari titrəyirik?

Qorxduğumuz və ya stress keçirdiyimiz vaxtlarda hamımız nəzarətsiz şəkildə titrəyirik. Bədənimiz sanki bir şey etməyə hazırlaşır, lakin hərəkətə keçə bilmir. Bu zaman danışmaq belə çətinləşir; nəfəsimiz dəyişir, səsimiz titrəyir. Sonradan özümüzə gələndə özümüzə sual veririk:

“Mən niyə belə reaksiya verdim?”.

Elə bu anda beynimizdəki bizi qorumağa çalışan primitiv sistem meydana çıxır. Bəs necə?

Sfera.az mövzu ilə bağlı maraqlı məlumat təqdim edir.

Bir əsr əvvəl alim Valter Kannon demişdi ki, təhlükə zamanı heyvanlar ya döyüşməyi, ya da qaçmağı seçirlər.

Lakin illər sonra bu ikili cavaba üçüncü variant əlavə edildi: donma. Psixoloq Gordon Gallup, yırtıcıların qarşısında hərəkətsiz qalmağın heyvani reaksiyanın insanlara da aid olduğunu qeyd etdi. Bu gün dondurma reaksiyası olaraq bildiyimiz şey, bir təhlükə ilə qarşılaşdığımız zaman beynimizin "gözləyin, daha çox məlumat toplayın" deməsidir.

Bu, bizim rasional düşünən hissəmiz deyil: yaşamağımızı təmin etməkdən məsul olan ibtidai beynimizdən gələn bir əmrdir. Hər şey qorxu hissini qəbul edən amigdala ilə başlayır. Beynimizin bu hissəsi təhlükə hiss etdikdə, bədən kimyamızı idarə edən hipotalamusa siqnal göndərir.

Hipotalamus da adrenalin ifraz edir və sinir sistemimizi aktivləşdirir.

Bu sistemin bir tərəfi bizi hərəkətə keçməyə sövq edir, digər tərəfi isə enerjiyə qənaət etməyə çalışır. Bədən bu ikisi arasında qaldıqda baş verənlər kənardan baxıldığında donma və ya titrəmə kimi görünür. Beləliklə, biz titrəyəndə əslində qaçmağa hazırıq, lakin eyni zamanda hərəkətsiz qalmaq üçün güclü daxili əmr alırıq.

Bu anlarda ürəyimizin döyüntüsü yavaşlaya, nəfəsimiz dərinləşə və ya ətrafdakı səsləri daha aydın eşitməyə başlaya bilərik. Çünki beynimiz hələ də ətrafımızdakı təhlükəni təhlil etməyə çalışır. Düşünmək şansımız olmamışdan əvvəl meydana gələn refleks bizi qorumaq üçün hazırlanmış avtomatik müdafiə sistemidir. Amma təəssüf ki, biz bu reaksiyanın nə vaxt və ya gələcəyini müəyyən edə bilmirik.

Hər kəs bu reaksiya ilə qarşılaşa bilər, lakin bu, uşaqlıqda travma keçirmiş insanlarda və ya narahatlıq keçmişi olan şəxslərdə daha çox rast gəlinir.

Alimlər bu mexanizmin necə işlədiyini anlamaq üçün işlərini davam etdirirlər. 2024-cü ildə Tulane Universitetində aparılan tədqiqatda donmadan qaçmağa keçidi tənzimləyən yeni kimyəvi yol aşkar edilib. Kəşf travma sonrası stress pozğunluğu kimi psixoloji pozğunluqların müalicəsi üçün vəd verə bilər.

Əsas odur ki, bu refleks zəiflik deyil, tamamilə qeyri-iradi beyin reaksiyasıdır.

O an heç nə edə bilməyəcəyimiz kimi görünsək də, beynimiz əslində var gücü ilə bizi qorumağa çalışır. Titrəmək, danışa bilməmək və ya donmaq ağılsız cavab deyil. Əksinə, o, minlərlə il yaşı olan sağ qalma sisteminin bir hissəsidir. Bəlkə də bəzən bir addım atmazdan əvvəl fasilə vermək bizə ən çox kömək edən şeydir.

Aysel