Amerikadan deportasiya qaçırılan, Çini kosmosa aparan dahi-Qian Xuesen
20-ci əsrin əvvəllərində Qərb dövlətlərinin və Yaponiyanın kölgəsində var olmaq üçün mübarizə aparan, müstəmləkəçilikdən qurtulmağa çalışan, təkcə bu gün qlobal gücün təkamülünün şahidi deyil, həm də ona rəhbərlik edən bir ad var. Bu dahi kosmos yarışında belə çox əhəmiyyətli oyunçudur. Bu ad Çində o qədər qiymətlidir ki, Şanxayda onun adına 70.000-dən çox əsəri özündə əks etdirən muzey belə var. Bu ad o zaman Amerika tərəfindən deportasiya edilmiş Qian Xuesendir.
Sfera.az bu yazıda sizə Çini kosmosa aparan dahi Qian Xuesen haqqında məlumat təqdim edir.
Məlumdur ki, NASA Amerikanın kosmos proqramına öncülük etmişdir. Lakin çox az insana məlumdur ki, bu yarışa təkcə Amerika alimləri deyil, həm də nasistlərin təqibindən qaçan avropalı alimlər rəhbərlik edirdi. Yaxud da, NASA2-də qaradərili qadınların töhfəsi demək olar ki, heç xatırlanmır. Bunun səbəbi, əlbəttə ki, amerikalıların heç bir azlıq, ayrı-ayrı irq və ya rəqabəti istəməmələridir.
Xüsusilə bir istisna var ki, o, Çində milli qəhrəman elan edilərkən, Amerika tarixində tamamilə ört-basdır edilib. Həmin şəxs Amerikadan deportasiya, Çində isə milli qəhrəman elan edilmiş Qian Xuesendir.
Varlı və islahatçı bir ailədən olan Qian, 1932-ci ildə Yaponiyanın Mançuriyanı işğalı ilə başlayan gərgin dövrdə Çində dərəcələrə yüksəlmiş akademik həyatı şübhə altına alınmağa başladı. O, 1935-ci ildən perspektivli bir tələbə olaraq Amerika Hökumətindən təqaüd alırdı. MIT-ə (Massaçusets İnstitutu) Texnologiya Departamentində təhsilini davam etdirmək üçün Amerikaya gəlmişdi. Lakin buradakı təhsil Qiana uyğun olmadığı üçün o, bir il sonra Teodor fon Karmanın rəhbərliyi altında işləmək üçün Kaltekə (Kaliforniya Texnologiya İnstitutu) köçüb. Kompüterdən əvvəlki dövrdə etdiyi hesablamalarla dərhal diqqəti çəkən Qian, Karmanın raket elmi araşdırma qrupunda yer qazanmış və 1939-cu ildə “Caltech”dən aeronavtika üzrə doktorluq dərəcəsi almışdı.
Nasistlər dövründə Amerikanın aviasiyaya marağı kifayət qədər yüksək idi. Əslində, İkinci Dünya Müharibəsində V1 və V2 kimi qabaqcıl raketlərin arxasındakı elmi inkişaf Amerika üçün həmişə sual işarəsi olmuşdur. Qian alman raket sistemləri haqqında hesabat verən bölmədə çalışırdı və müharibənin sonunda o, həmçinin fon Braun kimi nasist Almaniyasına xidmət etmiş mühüm elm adamlarını və onların işlərini tutmaq üçün əməliyyatlar çərçivəsində Almaniyaya getmişdi.
1949-cu ilə - Mao Tszedun Çin Kommunist Xalq Respublikasını qurana qədər hər şey yaxşı gedirdi. Kapitalizm və kommunizm ideologiyalarının toqquşduğu bir vaxtda Çin Amerikanın şübhəli gözlə baxdığı bir ölkəyə çevrilmişdi. Eynilə, Çin vətəndaşları da bu görünüşlərdən öz paylarını aldılar.
Soyuq Müharibə dövründə senator Cozef Makkarti və FBİ Amerikadakı kommunistləri casus adlandırmaqda və onları ovlamaqda israrlı idilər. Əslində ölkədə həmişə çinlilər üçün bir açılış axtarılırdı. Bu, Qianın FBİ-nin Pasadena Kommunist Partiyasının iclasında iştirak etdiyini göstərən sənədlərlə birlikdə əla bəhanə oldu. O dövrdə kommunist partiyaları Amerikada irqçiliklə qarşılaşanlar da daxil olmaqla, bir ideologiyadan çox sistemə qarşı olanlara düşmən bir rəftar nümayiş etdirirdilər. Qianın partiya üzvü və ya casusluq əlaqəsi olması sübuta yetirilməsə də, o, əvvəlcə 5 il ev dustaqlığında saxlanılıb, sonra bu sənədə görə deportasiya edilib.]
Bir daha Amerikaya qayıtmayacağına söz verən Qian öz vətənində xidmət üçün Çinə qayıtdı və Çində raket elminin qurulmasına rəhbərlik etdi. Bu seçim onun Çində ilk aerokosmik mühəndisləri hazırlaması ilə bağlı idi və o, buna nail oldu. Qian Çinə qayıtdıqdan 15 il sonra Çin ilk raketini kosmosa göndərdi.
Amerika özü zorla deportasiya etdiyi alimə Çinin kosmos səyahətinin əsasını qoymağa icazə verdi. Radikal qərarlar radikal nəticələr verdi və
ÇinI Amerikanın həm dünyada, həm də kosmosda rəqib olmasına yol açdı.
Xanım
Sfera.az
