Niyə soğan doğrayanda həmişə ağlayırıq? - Göz yaşlarımızı necə saxlayaq?

Heç kimə sirr deyil ki, dünyada insanların çoxu soğanı ən azı bir-iki damcı göz yaşı tökmədən doğraya bilmir. Bunun nəticəsidir ki, soğan meyvə və tərəvəzlər arasında layiqincə “dram kralı” adına layiq görülüb. 

Sfera.az bildirir ki, tədqiqatçılar soğan doğrayarkən ağlamağımıza səbəb olan şeyləri və niyə heç kimin ağlamağı dayandıra bilmədiyinə aydınlıq gətiriblər. 

İnsan bədəni üç növ göz yaşı istehsal edə bilir:

bazal;
emosional;
refleks.

Soğan doğrama vəziyyətində, emosional göz yaşları ola bilməz. Çünki bir insan kəsdiyi tərəvəzə təəssüfləndiyi üçün çətin ki ağlaya. Soğan eyni zamanda bazal gözyaşı da ola bilməz, çünki bu əsas gözyaşı növüdür və gözlərimizdən əslində bu yaşlar hər zaman çıxır. Klivlend Klinikasına görə, bazal gözyaşlarının tərkibində az miqdarda selik, su və duz var.  Bunların hamısı infeksiyalarla mübarizə aparmağa kömək edir.

Beləliklə, cavab sadədir: soğan doğramaq "göz yuma yaşları" olaraq da bilinən refleks göz yaşları tökməyə səbəb olur. Tədqiqatçılar qeyd edirlər ki, gözləri qıcıqlandıran materialı yumaq üçün soğanı soyduğumuz zaman lakrimal vəzilər bu cür göz yaşı əmələ gətirir. Yeri gəlmişkən, allergiya zamanı da üzümüzdə eyni tip göz yaşı əmələ gəlir.

Bəs soğanı bu qədər “bezdirən” nədir? 19-cu əsrə qədər alimlər bunun nə ilə əlaqəli olduğunu izah edə bilməmişdilər. Lakin sonralar cavab tapa bilmişdilər: bu "müdafiə strategiyası"dır.

Kimyaçı Erik Blokun sözlərinə görə, əgər bir canlı çoxillik bitki kimi yerin altında yaşayırsa, özünüzü qonşuluqda yaşayan çoxsaylı qurd və heyvanlardan qorumaq məcburiyyətindədir. Bitkilər öz cinayətkarlarından qaça bilmirlər və buna görə də başqa strategiyalardan istifadə etməli olurlar.

Nəticədə bitkilər “ümumi kimyəvi müharibə” strategiyasından istifadə edirlər. Soğanı kəsmək və ya bütövlükdə yemək bir sıra reaksiyalara səbəb olur, bunların hamısı S-1-propenil-L-sistein sulfoksid amin turşusunun sərbəst buraxılması ilə başlayır.

Bu amin turşusu məhv edilmiş soğan hüceyrələrindən ayrılan su və fermentlərə reaksiya verir və nəticədə 1-propenilsulfen turşusu da daxil olmaqla bir sıra yeni kimyəvi maddələr əmələ gəlir. Bu da öz növbəsində propanetial S-oksid adlı qaza çevrilir ki, bu da hər dəfə soğan doğrayanda bizi “ağladır”.

Sadə dildə desək, qaz su ilə reaksiyaya girərək sulfat turşusu əmələ gətirir. Eyni zamanda, bazal gözyaşlarımız özündə çox miqdarda turşu birləşdirir və buna görə də buynuz qişamız dərhal qıcıqlandırıcıya reaksiya verir. Bu da bizdə refleks göz yaşlarına səbəb olur.

Soğanı necə doğramaq və ağlamamaq olar? 

Xoşbəxtlikdən, elm soğanı bir damcı göz yaşı tökmədən doğramağa kömək edəcək bir üsul bilir. Bizi ağladan molekul çox kiçikdir və suda həll olunur və bu səbəbdən onun qaz mərhələsinə keçməsi çox asandır.

Beləliklə, çox sadə bir üsul: alimlər ya soğanı doğramadan əvvəl soyuducuda saxlamağı məsləhət görürlər ki, bu da dəyişkənliyi azaldacaq. Ya da buxardan xilas olmaq üçün aspiratordan istifadə etmək lazımdır. Digər effektiv üsul soğanı su altında kəsməkdir.

Bununla yanaşı, alimlər soğanı cızmadan doğramaq üçün ənənəvi üsulların əksəriyyətinin səmərəsiz olduğunu qeyd edirlər. Eyni zamanda, 2002-ci ildə yapon alimləri soğanın tərkibində gözyaşardıcı amil - “sintaza” adlandırdıqları maddə aşkar ediblər. Nəticə etibarı ilə alimlər ümid edirlər ki, gələcəkdə gözü yaşartmayacaq, amma yenə də soğanın spesifik dadını saxlayacaq tərəvəz hazırlaya bilərlər.

Aynil

Sfera.az