Hazırda dünyada bir sıra ölkələr təkcə ənənəvi silahlı qarşıdurmalarla deyil, həm də iqtisadi, texnoloji və geosiyasi müstəvilərdə müxtəlif formalarda müharibə aparır. Mütəxəssislər bu yeni reallığı “hibrid müharibə” adlandırır. Bu münaqişələr yalnız cəbhə xəttində deyil, həm də diplomatik masalarda, enerji bazarlarında və informasiya məkanında davam edir.

Sfera.az müasir dövrdə bir-biri ilə müharibə şəraitində olan ölkələrlə bağlı araşdırmanı təqdim edir.

Rusiya 2022-ci ilin fevralından etibarən Ukrayna ilə genişmiqyaslı müharibə aparır. Müharibənin fonunda Moskva həm də ABŞ və Avropa İttifaqı ilə sanksiyalar müharibəsinə daxil olub. Qərb ölkələrinin tətbiq etdiyi sanksiyalar Rusiya iqtisadiyyatını ciddi şəkildə çətin duruma salıb. Beynəlxalq analitiklər bu durumu “müharibə iqtisadiyyatı” adlandırır.

İran da müxtəlif cəbhələrdə qarşıdurmalarla üz-üzədir. Bu ölkə uzun illərdir İsraillə siyasi və hərbi gərginlik vəziyyətindədir və bu münasibətlər istənilən an genişmiqyaslı hərbi toqquşmaya çevrilə bilər. Digər tərəfdən, ABŞ tərəfindən tətbiq edilən sərt iqtisadi sanksiyalar İranın enerji sektoru da daxil olmaqla iqtisadiyyatına ciddi zərbə vurur. Tehran bu sanksiyalara qarşı müqavimət göstərməyə çalışır və bölgədəki müttəfiqləri ilə sıx əlaqələr qurur.

ABŞ öz növbəsində bir neçə cəbhədə fərqli xarakterli münaqişələrə daxil olub. Vaşinqton Rusiya və İranla iqtisadi sanksiyalar, Çinlə isə texnoloji və ticarət müharibəsi aparır. Çin və ABŞ arasında mikroçiplər və süni intellekt sahəsindəki texnoloji rəqabət, gələcəyin geosiyasi xəritəsini formalaşdıracaq əsas amillərdən hesab olunur. ABŞ, həmçinin Ukraynaya dəstək və Yaxın Şərqdəki siyasəti ilə birbaşa və dolayı yollarla bir çox bölgədə mövcudluğunu qoruyur.

Cənubi Qafqazda isə Azərbaycan və Ermənistan arasında münaqişə formal olaraq başa çatsa da, sərhəd bölgələrində gərginliklər davam edir. Ermənistanın yeni hərbi hissələr formalaşdırması və silahlanmanı artırması regionda yeni toqquşma risklərini artırır. Azərbaycan isə vəziyyətə qarşı adekvat tədbirlər görəcəyini bəyan edir.

Soyuq müharibə metodlarının yenidən aktuallaşması, xüsusilə ABŞ-Rusiya və ABŞ-Çin münasibətlərində aydın hiss olunur. Qlobal təhlükəsizlik sisteminin qeyri-stabil olması, beynəlxalq hüququn səmərəsizliyi və münaqişələrin diplomatik yollarla həllindəki çətinliklər bu vəziyyəti daha da dərinləşdirir.

Artıq dünya çoxqütblü, ziddiyyətli və gərgin bir mərhələyə qədəm qoyub. Silahlı toqquşmalarla yanaşı, iqtisadi təzyiqlər, informasiya müharibələri və texnoloji qarşıdurmalar bugünkü beynəlxalq münasibətlərin əsasını təşkil edir. Bu yeni müharibə modelləri, qlobal sabitliyə ciddi təhdid olaraq dəyərləndirilir və onların qarşısını almaq üçün sülh təşəbbüsləri və beynəlxalq dialoq daha da aktuallaşıb.

Bəsti Rəfizadə

Müharibə texnologiyaları dəyişib: Böyük güclər qarşı-qarşıya gəlmək istəmirlər