Dünən Milli Məclisin yaz sessiyasının ilk plenar iclasında Regional məsələlər komitəsinin sədri Siyavuş Novruzov bildirdi ki, bu gün ölkəmizdə bir amnistiya aktına ehtiyac var. Onun sözlərinə görə, bu günə qədər Azərbaycanda 13 amnistiya aktı və 70-dən artıq əfv sərəncamı qəbul olunub. Ən böyük amnistiya aktı Birinci vitse-prezident deputat olarkən onun təşəbbüsü ilə qəbul edilib və 5000 insan azadlığa qovuşub.

Həmçinin, millət vəkili Müstəqillik Gününə qədər amnistiya aktının tərtib edilməsini və xüsusən də, Qarabağ müharibələrində iştirak edib, Vətən uğrunda döyüşüb, lakin sonradan hansısa səhvlər edib hazırda həbsxanada olanların nəzərə alınmasını təklif edib.

Maraqlıdır, amnistiya aktı hansı kateqoriyadan olan məhkumlara şamil oluna bilər?

Mövzu ilə bağlı Sfera.az-a açıqlama verən deputat Elman Məmmədov bildirib ki, Prezident İlham Əliyev tərəfindən vaxtaşırı amnistiya aktları həyata keçirilir.

Onun sözlərinə görə, bu, humanist və lazımlı addımdır:

“Vaxtilə səhv etmiş, lakin səhvindən nəticə çıxarmış, islah olmuş şəxslər var. Onlar komissiya tərəfindən araşdırılır. Xüsusən də, həmin şəxsin yenidən cinayət törədə bilmək ehtimalı nəzərdən keçirilir. Nə qədər çox insan azadlığa çıxsa, o qədər xoş olar”.

Millət vəkili Vətən uğrunda döyüşüb, lakin sonradan səhv edərək həbs olunanların dəyərləndirmə zamanı cinayətinin ağırlıq dərəcəsinin də nəzərə alına biləcəyini deyib. Bu baxımdan parlamentari bəzi yanlışların bağışlana bilməməsindən söz açıb:

“Xüsusən də, hərbi xidmət zamanı hansısa səhvə yol verənlərin dəyərləndirilməsi törətdikləri cinayətin ağırlıq dərəcəsinə görə dəyişir. Ola bilər ki, həmin şəxsin silahından ehtiyatsızlıqdan atəş açılıb. Bu hadisə qəsdən baş verməyibsə, təsadüfən olubsa, onu bağışlamaq olar. Lakin dövlətə cinayətdə təqsirləndirilirmək, hansısa maliyyə fırıldağı ilə məşğul olmaq, hərbi sirləri yaymaq və bu kimi cinayətlər çox ağır hesab olunur”.

Qeyd edək ki, amnistiya və əfvetmə - məhkəmədən kənar qaydada, qanunverici və icraedici hakimiyyət tərəfindən qəbul edilən, törədilən cinayətin hüquqi nəticəsini aradan qaldıran akt növləridir.

Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu “Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsinin 83.4-cü maddəsinin bəzi müddəalarının şərh edilməsinə dair” 3 mart 2020-ci il tarixli Qərarında vurğulayır ki, əfvetmə və amnistiya aktları hökmlərin qanuniliyi və ədalətliliyini şübhə altına almır. Belə ki, amnistiya və əfvetmə şəxsə bəraət qazandıran və cinayətin törədilməsi faktını aradan götürən hal deyil, barəsində tətbiq ediləcəyi şəxsə göstərilən humanizmin təzahürüdür. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, amnistiya və ya əfvetmə aktı ilə məsuliyyətdən və ya cəzadan azad etmə heç də azad edilən şəxsi zərərçəkənə törətdiyi cinayətlə bağlı vurduğu ziyanı ödəməkdən azad etmir.

Azərbaycan Respublikasının qüvvədə olan Cinayət Məcəlləsinin (CM) 81-ci maddəsinə əsasən, amnistiya aktı fərdi qaydada müəyyən edilməyən şəxslər barəsində Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tərəfindən qəbul edilir. Cinayət törətmiş şəxslər amnistiya aktı ilə cinayət məsuliyyətindən azad edilə bilərlər. Cinayət törətməyə görə məhkum olunmuş şəxslər isə cəzadan azad edilə bilərlər, yaxud onlara təyin olunmuş cəzanın müddəti azaldıla bilər və ya belə şəxslərin cəzasının çəkilməmiş hissəsi daha yüngül cəza növü ilə əvəz edilə bilər və yaxud belə şəxslər əlavə cəzadan azad edilə bilərlər. Amnistiya aktı ilə cəzasını çəkmiş şəxslərin məhkumluğu götürülə bilər.

CM-in 82-ci maddəsinə görə, əfvetmə fərdi qaydada müəyyən edilmiş şəxs barəsində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən həyata keçirilir. Cinayət törətməyə görə məhkum olunmuş şəxs əfvetmə aktı ilə cəzanın qalan hissəsini çəkməkdən azad edilə bilər, yaxud ona təyin olunmuş cəzanın müddəti azaldıla bilər və ya belə şəxsin cəzasının çəkilməmiş hissəsi daha yüngül cəza növü ilə əvəz edilə bilər. Ömürlük azadlıqdan məhrum etmə cəzası əfv qaydasında iyirmi beş ildən çox olmayan müddətə azadlıqdan məhrum etmə cəzası ilə əvəz edilə bilər. Əfvetmə aktı ilə cəzasını çəkmiş şəxsin məhkumluğu götürülə bilər.

Amnistiya aktı Milli Məclis tərəfindən qəbul edilir və qeyri-müəyyən dairəyə aiddir. Əfv sərəncamı prezidentin müstəsna konstitusiya səlahiyyətidir. Amnistiya Milli Məclisin konstitusiya səlahiyyətidir. Amnistiya aktında konkret şəxslər deyil, ayrı-ayrı kateqoriyalarda cinayətlərlə bağlı parametrlər nəzərə alınır. Əfv sərəncamı konkret şəxslərin, onların vəkillərinin, yaxınlarının müraciətləri, QHT-lərin və Milli Məclisin deputatlarının vəsasəti ilə bağlı, ombudsmanın vəsatəti əsasında verilə bilər. Ölkə təcrübəsinə əsasən Amnistiya Novruz bayramı, Müstəqillik Günü və Dünya Azərbaycanlılarının həmrəylik günü ərəfəsində qəbul olunur.

Həmçinin, amnistiya və əfvetmə bəzi şəxslərə şamil edilmir. Belə ki, amnistiya aktı belə akt verilənə qədər törədilən cinayətlərə şamil edilir. Əgər uzanan və davam edən cinayətə amnistiya aktı verilənə qədər son qoyulmamışdırsa, belə cinayəti törədən şəxsə amnistiya aktı tətbiq edilmir. Törədilən cinayətə görə barəsində cinayət işi qaldırılan şəxs amnistiya aktına əsasən məsuliyyətdən azad edilə bilərsə, lakin şəxs törədilən cinayətdə özünü təqsirli bilmirsə və məhkəmədə işə baxılmasını təkid edirsə, belə şəxs barəsində amnistiya aktı tətbiq edilmir. Həmçinin, törədilən cinayətə görə barəsində ibtidai istintaq gedən, yaxud da məhkəmə baxışında olan şəxslər əfvetmə aktı ilə məsuliyyətdən azad edilə bilməz.

Bundan başqa, “Amnistiya aktlarının tətbiqinin məhdudlaşdırılması haqqında” Azərbaycan Respublikasının 1994-cü il 24 fevral tarixli 793 nömrəli Qanununda göstərilir ki, 1990-cı il yanvarın 19-20-də Bakı şəhərinə Sovet qoşunlarının qanunsuz yeridilməsi ilə əlaqədar törədilmiş cinayətlərdə, Xocalı soyqırımının baş verməsində, Azərbaycan Respublikası torpaqlarının erməni silahlı qüvvələri tərəfindən işğal edilməsində təqsirli olan şəxslər haqqında amnistiya aktlarının tətbiq olunması qadağandır.

Firuzə Əliyeva

Amnistiya aktı kimlərə şamil olunacaq? - Deputatdan AÇIQLAMA