ABŞ-ın Oklahoma ştatında yerləşən Tulsa qəsəbəsi 102 il əvvəl irqçi ağların yüzlərlə qaradərilini öldürdüyü, evlərini və iş yerlərini yandırdığı qətliamın şahidi olub.
 

Həmin qırğından sağ çıxan Viola Fletcherin bu gün 109 yaşı var.

Fletçer ABŞ Konqresinə verdiyi açıqlamada 100 il keçsə də yaşadıqlarını unuda bilmədiyini söyləyərək: "Hələ də tüstünün iyini hiss edirəm" deyib.
 

Sfera.az ən azı 300 zəncinin həyatını itirdiyi, minlərlə qaradərilinin evinin və iş yerinin yandırıldığı Tulsa hadisələri haqqında yazı təqdim edir.
 

Hər şey 31 may 1921-ci ildə başlayıb…

Hadisələrin qığılcımını alovlandıran isə əslində yalan bir şayiə idi.

1 iyun 1921-ci ildə minlərlə ağdərili dəstə Tulsanın o vaxtkı zəngin qaradərili Qrinvud (Greenwood) məhəlləsinə basqın edərək evləri və iş yerlərini yerlə-yeksan edib və təxminən 300 nəfəri öldürüb.

Yüzlərlə qətlə yetirilən insan kütləvi məzarlıqlara qoyulub və o dəhşətli iyun günlərinin xatirəsi onilliklər boyu onlarla birlikdə dəfn edilib (ABŞ hələ də bu hadisələrə görə təzminat ödəməkdən imtina edir).

Bölgənin tarixi irsini qorumaq üçün yaradılan Greenwood Mədəniyyət Mərkəzinin proqram koordinatoru Mechelle Brown:
"Qırğından sonra qaradərililər və ağlar eyni şəkildə bunu ört-basdır etdilər, çünki qaralar sağ qalmağa diqqət etməli idilər. Danışmağın eyni şeyləri yenidən yaşamaq mənasına gəldiyini söyləmişdilər. Bdözülməz dərəcədə ağrılı idi" deyir.


Bəs qırğın necə başlayıb?

Qırğın qaradərili gəncin şəhərin mərkəzindəki binada liftdə ağdərili qıza cinsi təcavüz etdiyi ittihamı ilə başlayıb.

Təqsirləndirilən gənc Dik Rouland saxlanılsa da, qaradərililər arasında onun linç ediləcəyi qorxusu yayılıb, ona görə də bir qrup afroamerikalı onu qorumaq üçün saxlandığı polis bölməsinə gedib. Burada onların qarşısına daha böyük ağlar qrupu çıxıb. Silahlardan atəş açılıb və orada başlayan zorakılıq günlərlə davam edib.
Bəzilərinə polis tərəfindən icazə verilən minlərlə ağdərili izdiham Qrinvud məhəlləsinə hücum edib. Orada yaşayan on minlərlə qaradərili evlərindən didərgin salınıb, bəziləri öldürülüb.

Şahidlərin dediyinə görə, evlər camaat tərəfindən yandırılarkən, eyni vaxtda təyyarələrdən yanğın bombaları atılıb.

Greenwood bir vaxtlar yüzlərlə biznesin olduğu canlı və zəngin bir məhəllə idi.

Tulsa qətliamı ABŞ tarixində ən qanlı irqçi hücum kimi qeydə alınıb.

Heç kim cinayət məsuliyyətinə cəlb edilməyib

Heç kim qətlə, qarətə və ya dağıntılara görə mühakimə olunmayıb və hadisələrdə dayanan və ya iştirak edən polis məmurları qaradərili Amerika vətəndaşlarını müdafiə etmədiklərinə görə heç vaxt mühakimə olunmayıblar.

Lakin Tulsa irqi qətliamının 100-cü (2021) ildönümü yaxınlaşdıqca şəhər öz keçmişi ilə üzləşməyə başlayıb.

Koronavirus epidemiyası səbəbindən qazıntı işləri təxirə salınsa da, həlak olanların məzarlarının tapılması və şəxsiyyətlərinin müəyyən edilməsi üçün komissiya yaradılaraq işə başlayıb.

 

2016-cı ildə Qrinvudda parad

Qrinvudun tarixinin Oklahoma ştatındakı məktəblərdə kurrikuluma daxil edilməsi üçün planlar hazırlanmış və məhəlləni mədəniyyət və turizm sahəsi kimi tanıtmaq qərara alınmışdır.
 

Ştatın Respublikaçı qubernatoru Kevin Stitt o vaxtkı prezident Trampı və onun müavini Mayk Pensi seçki mitinqindən əvvəl Qrinvud turuna dəvət edəndə sakinlər qəzəblə reaksiya veriblər.

Prezident Minneapolisdə Corc Floyd adlı silahsız qaradərili polis məmuru ağdərili polis tərəfindən öldürüldükdən sonra etirazlar zamanı təxribat və seqreqasiyaya təhrik etməkdə ittiham olunur. Bundan başqa, onun dinc nümayişçilərin narahatlığına cavab verməməklə yanaşı, etirazlara qarşı güc tətbiqi çağırışları da tənqidlərə səbəb olub.

Bəzi Tulsa sakinləri prezidentin Qrinvuda səfərini hörmətsizlik kimi qiymətləndirib və bunun qaradərili cəmiyyətin üzləşdiyi riskləri artıracağını deyirlər, çünki koronavirus daha çox ölümə səbəb olub.

Məlumatlar göstərir ki, afro-amerikalılar arasında Covid-19 ağdərililərdən daha çox ölümlə nəticələnib.

Babası və ulu babası Tulsa qətliamından sağ çıxan və atası hadisələrdən bir neçə ay sonra dünyaya gələn Tereza Adunis:

“Bu insanların hamısının dövlətimizə gəlməsindən, məhəlləmizə gəlib ziyarət etmələrindən çox narahatıq” deyərək reaksiya verib.

“Onlar bizim evə girmiş kimi olacaqlar. Qırğının 100-cü ildönümünə yaxınlaşırıq və Qrinvud indi məşhur turizm məkanına çevrilib. Şəhərimiz və əyalətimiz onu təbliğ edir, əziyyət çəkdiklərimizdən pul qazanmağa çalışır, amma bizim üçün heç bir dəyər vermir” -deyə o əlavə edib.
Adunis bütün vədlərə baxmayaraq, qətliamdan sağ çıxanlara heç bir təzminat verilməməsinə və şəhərdəki sosial və iqtisadi boşluqların aradan qaldırılması üçün kiçik addımların atılmasına da qəzəblidir.


Greenwood qara iqtisadi uğur idi

1921-ci il qırğınından əvvəl Qara Uoll Strit kimi tanınan Qrinvud 300-ə yaxın qaradərili müəssisəsi ilə ABŞ-ın ən varlı qara məhəlləsinə çevrilmişdi.

Məhəllə həm də əfsanəvi caz pianoçusu Count Basienin musiqisinə dərindən təsir edən blüz və caz mərkəzi idi.

Bu gün bir neçə tarixi tikilidən başqa rayonda bu rifahdan çox şey demək olar ki, qalmayıb.

Tulsanın 65.000 qaradərili şimal məhəlləsi, əsasən ağların yaşadığı daha zəngin cənubdan dəmir yolu ilə ayrılır.

Tulsada sağ qalanların bəzilərini təmsil edən hüquqşünas və insan hüquqları üzrə könüllü Damario Solomon Simmons deyir: "Onlar sahib olmaq və düzəltmək əvəzinə danışaraq xal qazanmaq istəyirlər".
 

1921-ci il qırğınından sağ çıxan Qrinvudlular dövlətdən heç bir yardım və təzminat almadan öz imkanları ilə məhəlləni yenidən qurdular. Bir müddət canlanma olsa da, bölgə heç vaxt özünə gələ bilmədi və bir müddət sonra iqtisadi cəhətdən tənəzzülə doğru getdi.

Tulsada köləliyin ləğvini qeyd etmək, 19 iyunda Juneteenth adlanan, cümə günü başlayır.

Vəkil Simmons deyir ki, son irqçiliyə qarşı nümayişlər və məlumatlılıq sayəsində bu, Qrinvud üçün tarixi gücünü inkişafın təşviqinə çevirmək üçün yaxşı fürsətdir.

Xanım

Sfera.az