Ötən günlərdə iranlı həmkarı Məsud Pezeşkiyan ilə apardığı danışıqlardan sonra keçirilən mətbuat konfransında Rusiya Prezidenti Vladimir Putin iki ölkə arasında qaz kəmərinin tikintisi layihəsinin işə salındığını təsdiqləyib. Onun sözlərinə görə, ilkin tədarük həcmi 2 milyard kubmetrə çata bilər, lakin sonrakı mərhələdə bu həcmin illik 55 milyard kubmetrə qədər artırılması planlaşdırılır.

Rusiya və İran razılaşmasında Rusiya-İran qaz kəmərini perspektivləri nə vəd edir? Bu hədəf reallaşa biləcəkmi?

Mövzu ilə bağlı Sfera.az-a açıqlamasında iqtisadçı ekspert Eldəniz Əmirov bildirib ki, “55” rəqəmi təsadüfən seçilməyib:

“Baltik dənizinin dibində Rusiyanın partladılan “Şimal axını-2” boru kəməri ilə Almaniyaya məhz 55 milyard kub metr qaz ixrac edilməli idi. Ötən ilin yayında isə İranın neft naziri Cavad Ovji İranın bir ildə 110 milyard kubmetr qaz ala biləcəyini demişdi. 110 milyard kubmetr ifadəsi də təsadüfi deyildi. Baltik dənizinin dibində iki boru kəməri partladılmışdı: “Şimal axını-1” və “Şimal axını-2”. Hər birinin illik ötürücülük gücü 55 milyard kub metr olduğu üçün toplam, 110 milyard kub metrlik gücə sahib idi. Müqayisə üçün qeyd edim ki, bu bizim TANAP kəmərimizdən 6 dəfə, TAP-dan isə təxminən 10 dəfə çoxdur.

Rusiya 47,8 trilyon kub metr qaz ehtiyatları ilə dünyanın birincisi, İran isə 34 trilyon kub metr qaz ehtiyatları ilə dünyanın ikincisidir. 2021-ci ildə Rusiya 251 mlrd. kub metr, 2023-cü ildə isə təxminən 145 kubmetr qaz ixrac edib. 2 il ərzində sanksiyalar səbəbindən 100 milyard kubmetrdən çox ixracda azalma olub. Deməli səsləndirilən rəqəmlərin ölçü göstəriciləri elə bu azalma həcmlərindən qaynaqlana bilər”.

Ekspertin sözlərinə görə, kəmərin tikintisi üçün olduqca böyük məbləğ lazımdır:

“1234 km uzunluğunda olan “Şimal Axını-2” boru kəməri üçün 11 milyard dollardan çox vəsait xərclənib. Rusiyadan İrana uzanacaq yeni kəmərin uzunluğunun bundan dəfələrlə çox olacağı gözlənilir. Eyni zamanda, bu kəmərin yeni və müasir standartlara cavab verən qaz kəməri olacağını nəzərə alsaq, ən azı bundan 2 dəfə artıq maliyyə vəsaitinin tələb olunacağı şübhəsizdir. Bu gün Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizində infrastrukturun tam yaradıla bilməməsinə görə dəhliz öz potensialının heç beşdə birini ortaya qoya bilmir. Tamamlanmalı olan nəqliyyat xətləri yarımçıq qalıb. Belə olan halda yeni boru kəmərinin inşası üçün 20 milyard dollar üzərində vəsait lazımdır”.

E.Əmirov qeyd edib ki ,maliyyə problemi həll edilsə də, İrana ixrac ediləcək 110 milyard və ya 55 milyard kub metr qazı İranın kimə satacağı da sual altındadır:

“İran özü dünyanın ikinci neft ehtiyatına sahib ölkəsidir. 2023-cü ildə 252 milyard kubmetr qaz hasil edib ki, bunun heç onda bir hissəsini ixrac edə bilməyib. Ümumi ixracı cəmi 14 milyard kubmetrlə 9,2 faiz təşkil edib. Çünki sanksiyalar yalnız Rusiyaya aid deyil. Sankisiyaların acı təsirini İran Rusiyadan da çox-çox əvvəl görüb və görməkdədir. Hətta əgər İran alıcı tapıb, Rusiya qazını öz üzərindən ixrac etməyə cəhd göstərərsə, bu da qərb tərəfindən sükutla qarşılanmaz və sərt sanksiyalar gələr. Nəzərə alaq ki, İrana tətbiq edilən sankiyalar Rusiya ilə müqayisədə 10 dəfələrlə yumşaqdır”.

Mütəxəssis sonda vurğulayıb ki, bütün bunlar iki ölkə arasında böyük həcmdə mavi qaz nəqlinə dair razılaşmanın heç də uğurlu perspektiv vəd etmədiyini təsdiq edir.

Firuzə Əliyeva

"Rusiya-İran qaz kəməri uğurlu perspektiv vəd etmir..." - Ekspert səbəbləri SADALADI