"İxtisas planlaşdırması düzgün aparılmır" – Ali təhsilli kassirlər dövrü bitəcəkmi?
Azərbaycanda həm təhsil almayan, həm işləməyən, həm də təlimə maraq göstərməyən (NEET – Not in Education, Employment or Training) gənclərin sayı artmaqdadır. Bu hal gənclər arasında işiszliyin səviyyəsinin yüksəlməsinə də səbəb olur.
Dövlət Statistika Komitəsinin 2024-cü ilə aid olan məlumatlarına əsasən, ölkədə ümumi işsizlik səviyyəsi 5,3 faiz təşkil etdiyi halda, 15–24 yaş arası gənclər arasında bu göstərici 13,1 faizdir. Gənc qadınlar arasında işsizlik səviyyəsi 14,8 faiz, kişilər arasında isə 11,8 faiz təşkil edib.
Mövzu ilə bağlı Sfera.az-a açıqlama verən sosioloq Lalə Mehralı işsizlik probleminin geniş olmasının əsas səbəbini iş imkanlarının məhdud olması ilə əlaqələndirib.
Onun məlumatına görə, hazırda həm təhsil alıb işsiz qalanların, həm də təhsilsiz olduğuna görə iş tapa bilməyənlərin sayı kifayət qədər çoxdur.
Sosioloqun fikrincə, işsizlik problemi gənc nəsli, eləcə də hələ pensiya yaşına çatmamış, işləmək gücü olan, lakin yaşı çox olan insanları əhatə edir.
"Təhsil alıb, amma təhsilinə uyğun, adekvat iş tapmayan gənclərin sayı da kifayət qədərdir. Məsələn, müəllimlik nümunəsini götürək. Ölkənin universitetləri hər il yüzlərlə ixtisaslı müəllim hazırlayır. Müəllimlik üçün kifayət qədər vakansiya olmadıqda, bu artıq həmin gənclərin problemi deyil. Onlar universitetə qəbul olunanda bu məsələlər əvvəlcədən hesablanmalı, ölçülüb-biçilməli idi".
L.Mehralının sözlərinə əsasən, əgər bu qədər işsiz gənc varsa, deməli, ixtisas planlaşdırmasında ciddi problemlər var:
"Təhsil alıb, amma təhsilinə uyğun iş tapa bilməyən gənclərin aqibəti artıq fərdi problem deyil, sistem problemidir. Beləliklə də, ali təhsilli gənclər kassir işləyir, mağazada satıcı işləyir, yəni harda iş tapsalar, onu edirlər. Təhsilin harada və nə üzrə olduğunun artıq bir əhəmiyyəti qalmır.
Təhsil almayan, amma işləmək istəyən gənclər də var. Bu gənclərin çoxunun müəyyən bir bacarığı olur – biri avtomobil təmir edə bilir, biri bərbərliyi bacarır, digəri kulinariya üzrə istedadlıdır. Lakin onlar da ya bacarığına uyğun iş yeri tapa bilmir, ya da tapdıqları iş onların gündəlik xərclərini qarşılamır. Təklif edilən əməkhaqqı çox zaman ağır iş şərtlərinə nisbətdə aşağı olur. Bu səbəbdən də gənc düşünür ki, bu işlə razılaşsa da nəticə verməyəcək, aldığı maaş xərclərinə yetməyəcək. Beləliklə, ölkədə “işsizlər ordusu” yaranır".
Lalə Mehralı bildirib ki, insanlar öz xərclərini ödəyəcək işi tampağa can atar:
"Gənclər enerjilidirlər, işləmək, pul qazanmaq istəyirlər. Gənclər hərəkətsizləşib, təşəbbüssüz qalıblar. Gənc yaşda olmalarına baxmayaraq, işsizlik onları mənəvi olaraq qocaldır".
Mütəxəssislər hesab edir ki, problemin aradan qaldırılması üçün gənclərin təhsilə və iş həyatına daha effektiv cəlb edilməsi, dövlət-özəl sektor əməkdaşlığının gücləndirilməsi və peşə yönümlü təlimlərin genişləndirilməsi vacibdir.
Bəsti Rəfizadə
