Bu gün Yel çərşənbəsidir - Hansı inanclar VAR?

Xalqımızın qədim inanclarından və milli-mənəvi dəyərlərindən biri də Novruz bayramı və onunla bağlı olan dörd çərşənbə günləridir. Bu çərşənbələrdən üçüncüsü olan Yel çərşənbəsi külək və havanın oyanışını simvolizə edir. 

Sfera.az bildirir ki, Yel çərşənbəsi qədim türklərin təbiətə bağlı inancları ilə formalaşıb və əsrlərdir ki, xalqımız tərəfindən xüsusi rituallarla qeyd edilir. 

Qədim inanclara görə, kainat dörd ünsürdən – su, od, yel və torpaqdan ibarətdir. Novruz öncəsi qeyd edilən dörd çərşənbənin hər biri məhz bu ünsürlərə həsr olunur. Yel çərşənbəsi havanın və küləyin oyanışı ilə bağlıdır. Azərbaycan türkləri bu günü təbiətin canlanmasının mühüm mərhələsi hesab ediblər.

Türk mifologiyasında külək və hava Tanrı tərəfindən göndərilən bir güc kimi qəbul edilirdi. Düşünülürdü ki, Yel Baba adlı mistik varlıq küləkləri idarə edir. İnsanlar Yel Babadan bərəkət, məhsuldarlıq və ruzinin artmasını istəyirdilər. Yel çərşənbəsində əsən güclü küləklərin yayda bolluq gətirəcəyinə inanılırdı.

Bəzi mənbələrə görə, qədim türklər yeli həyatın daşıyıcısı hesab edirdilər. Külək vasitəsilə su, torpaq və od hərəkətə gəlir, təbiət tam mənada oyanır. Bu günün əsas fəlsəfəsi də təbiətin oyanışını və insan ruhunun təzələnməsini ifadə edir.

Qədim inanclara görə, Yel çərşənbəsində əsən küləklər hansı tərəfdən gəlirsə, o il məhsuldarlıq o istiqamətdə olacaq. Şimal küləyi quraqlıq, cənub küləyi bolluq, şərq küləyi məhsuldarlıq, qərb küləyi isə sərt qış vəd edirdi.

Bu çərşənbədə insanların pıçıldadığı arzuların küləklər vasitəsilə Tanrıya çatdırıldığına inanılırdı. Qədim zamanlarda külək yönünü müəyyən edərək, ilin necə keçəcəyini proqnozlaşdıran külək falçıları mövcud idi. Küləyin insanın ruhunu təmizlədiyinə inanıldığı üçün bu gün açıq havada gəzmək və təmiz hava almaq mütləq idi.

Yel çərşənbəsi ilə bağlı çoxsaylı adətlər və rituallar formalaşıb. Onlardan bəziləri:

1. Küləyə arzu tutmaq: İnsanlar küləyə üz tutaraq diləklərini pıçıldayır və Yel Babadan arzularının çin olmasını istəyirdilər. İnanclara görə, külək arzunu göylərə aparır və Tanrıya çatdırır.

2. Şam yandırmaq və havanın oyanışını simvolizə etmək: Ev sahibəsi Yel Çərşənbəsində hər ailə üzvü üçün ayrıca şam yandırır. Həmin şamların sakit yanması o adamın taleyinin işıqlı olmasına işarədir. Əgər şam alovlanıb titrəyirsə, bu, həmin insanın üzərində nəzər və ya mənfi enerji olduğunu bildirirdi.

3. Təmizlik və küləklə ruhun təzələnməsi: Bu gün evlərdə böyük təmizlik işləri görülər, pəncərələr açılar, küləyin içəri girməsinə icazə verilərdi. İnanılırdı ki, bu küləklər evdəki mənfi enerjini aparır və ailəyə ruzi-bərəkət gətirir.

4. Küləklə bağlı folklor və nəğmələr: Xalq arasında Yel Çərşənbəsi ilə bağlı müxtəlif mahnılar və nəğmələr oxunurdu. İnsanlar küləklə danışır, hətta küləyə müraciət edən xüsusi dualar edirdilər:

"Yel baba, yel baba,
Süpür apar dumanı,
Sərt küləklə gətir bərəkəti,
Təmizləsin həyatı!"

5. Su ilə bağlı mərasimlər: Hava ünsürü ilə əlaqəli olan su da bu çərşənbədə xüsusi yer tutur. İnsanlar bulaq başına gedir, saf su ilə yuyunur, beləliklə, il ərzində sağlam və xoşbəxt olacaqlarına inanırdılar.

6.  Yel baba və kosa oyunu: Bu çərşənbədə Kosa və Keçəl obrazları xüsusi əhəmiyyət daşıyırdı. Onlar kəndbəkənd dolaşaraq xalqı əyləndirir, Novruzun gəlişini müjdələyirdi.

Yel çərşənbəsində də süfrə zəngin hazırlanır. Bu günün əsas simvolik yeməkləri bunlardır:

Plov – bolluq və firavanlığın simvolu
Qovurğa – taxıl və torpaq nemətlərinə hörmət əlaməti
Şorqoğal və paxlava – şirniyyat ruzi və şadlıq rəmzidir
Səməni halvası – təbiətin oyanışını ifadə edir
Göyərtili yeməklər – baharın gəlişini bildirir

Yel çərşənbəsi xalqımızın dərin inanclarından və qədim ənənələrindən biridir. Bu gün küləklə bağlı inanclar, arzu tutmaq, təmizlik və təbiətlə ünsiyyət kimi rituallar xalq arasında hələ də yaşadılır. Yel çərşənbəsi təkcə küləyin oyanışı deyil, həm də insanların mənəvi təmizlənməsi, ruhi rahatlıq tapması və yeni arzularla gələcəyə addım atması deməkdir.

Bu gün küləklə danışıb ona arzularınızı pıçıldamağı unutmayın – bəlkə də, Yel Baba onları göylərə aparacaq!

Bayramın mübarək!

Firuzə Əliyeva