Novruzun ilk carçısı: Su çərşənbəsinin tarixi və adətləri
Bu gün Azərbaycanda Novruz bayramına hazırlıq mərhələlərinin ilki olan Su Çərşənbəsi qeyd edilir. Xalq arasında “Əzəl Çərşənbə” kimi tanınan bu gün suyun başlanğıc, təmizlik və həyat mənbəyi kimi qəbul edilməsinə əsaslanır. Lakin Su Çərşənbəsinin kökləri təkcə xalq adətləri ilə məhdudlaşmır, onun tarixi qədim türk, zərdüşti və islam inanclarına dayanır.
Sfera.az saytı su çərşənbəsi ilə bağlı unudulmuş bəzi tarixi detal və inancları təqdim edir:
Su Çərşənbəsinin kökləri türklərin və zərdüştilərin qədim inanclarına gedib çıxır. Qədim türklərdə Ülgen adlı göy tanrısının su ilə insanları təmizlədiyi və qoruduğu qəbul edilirdi. Qədim türklər inanırdılar ki, su dünyanın başlanğıcıdır və kainat əvvəlcə suyun üzərində yaranıb. Bu düşüncə Altay mifologiyasında geniş yayılmışdı.
Su çərşənbəsi həm də clə bağlıdır. Zərdüştilikdə su ilahəsi olan "Anahita" müqəddəs sayılırdı və ona sitayiş olunurdu. Zərdüştilər inanırdılar ki, su kainatın təmizləyici gücüdür və insanları günahlardan arındırır.
Bu çərşənbənin əsas simvolu təmizlik, yenilənmə və bolluqdur. Su bütün canlıların həyat mənbəyi olduğu üçün bu günün qeyd olunması xalq arasında xüsusi önəm daşıyırdı. Zamanla bəzi inanclar və adətlər unudulsa da, Su Çərşənbəsi Novruzun əsas dörd çərşənbəsindən biri kimi öz yerini qoruyub saxlayır.
İslam dinində də su xüsusi önəm daşıyır. Quranda su həyatın başlanğıcı kimi təqdim edilir:
“Biz hər şeyi sudan yaratdıq.” (Ənbiya surəsi, 30-cu ayə)
İslamda su paklıq və bərəkət rəmzi sayılır:
Dəstəmaz almaq – Su ilə günahlardan və nəcasətdən təmizlənmək
Yağış duası etmək – Suyun ilahi bir nemət olması
Zəmzəm suyu – Müqəddəs və şəfa verici hesab olunan su
Bu inanclar Su çərşənbəsinin islam dövründə də qeyd olunmasına təsir edib. Əvvəllər mifoloji və zərdüşti ayinlər formasında qeyd edilən Su çərşənbəsi islamdan sonra daha çox təmizlik, bolluq və bərəkət günü kimi qəbul edilməyə başlayıb.
Keçmişdə su ilə bağlı müqəddəs ayinlər mövcud idi:
İnsanlar inanırdılar ki, çərşənbə günü axar sudan istifadə etmək xəstəliklərdən qoruyur və uğur gətirir. Hər ailə bu gün təmiz və saf suyu evinə gətirməyə çalışardı. Evə ilk gətirilən su “bərəkət suyu” hesab olunurdu və süfrəyə tökülərək ailə üzvlərinin çiyninə səpilirdi.
Bəzi bölgələrdə qızlar axşam saatlarında suya gül atıb niyyət edirdilər. Əfsanəyə görə, gül suda necə üzürdüsə, qızın taleyi də elə formalaşacaqdı.
Su çərşənbəsində evin damına buğda atırlar ki, bərəkət artıq olsun. Un çuvalının ağzını açıq qoyurlar ki, bərəkət paylananda bağlı qalmasın. Axşam saatlarında insanlar aynanı suya salıb gələcəklərini görməyə çalışırdılar. Bu, daha çox falçılıqla bağlı bir ənənə idi.
"Axar suyun qabağını kəsmək olmaz. Kəssən, sənə xətər toxunar". Bu fikir də qədim azərbaycanlı atamızın suyu müqəddəs görməsinə dəlalət edir.
Çərşənbə tonqalı yanıb qurtarandan sonra onun dövrəsinə üç cızıq çəkərlər. Deyirmişlər ki, əgər belə etməsən, sənə xətər toxuna bilər. Evin də bərəkəti dağılar. Bu da qədim babamızın torpaq və suya olduğu kimi, oda da müqəddəs baxmasına bir işarədir. Bayram axşamı baltanı götürüb bir-bir ağacların kötüyünə vurarlar. “Hə, yatmısan, oyan, bərəkət payını götür", deyərlər.
Əvvəllər su üstündən atılma adəti də olub. Təbii ki, axar, saf su nəzərdə tutulur. Üç dəfə atılandan sonra həmin axar suyun uzaq yerində bir saxsı qab sındırıb “Nə dərd-bəlamız varsa, bu saxsıynan getsin” deyərdilər. Suyu bir qaba doldurub içinə baxaraq gələcəklərini görməyə çalışırdılar.
Bu adətlərin bəziləri hazırda da qorunub saxlanılıb, lakin bir çoxu unudulub.
Su Çərşənbəsi həyatın başlanğıcı, ruhi və fiziki təmizlik, bolluq və bərəkət rəmzi kimi qəbul edilir. O, Novruz bayramına hazırlığın ilk mərhələsidir və insanları yeni dövrə təmiz və ruhən hazır şəkildə daxil olmağa səsləyir.
Tarixi boyu müxtəlif din və mədəniyyətlərin təsiri altında dəyişən Su çərşənbəsi, bu gün də Novruz ənənələrinin ən mühüm hissələrindən biri olaraq qalır.
Firuzə Əliyeva
