Azərbaycanda gender bərabərliyi necə təmin edildi? - Aparılan islahatların TARİXİ

Hüquqi dövlətlərdə insanlara qarşı hər hansı ayrıseçkilik qəbuledilməzdir. İnsanlar milli, dini, irqi, cinsi və digər xüsusiyyətlərinə görə fərqləndirilmir, onlar qanun qarşısında eyni məsuliyyətə və haqlara sahibdirlər. 

Sfera.az bildirir ki, insanların cinsi mənsubiyyətinə görə ayrı-seçkiliyə yol verilməməsi gender bərabərliyini ifadə edir. Azərbaycan da hüquqi dövlət olduğundan, ölkəmizdə kişi və qadınların hüquqi bərabərliyinə təminat verilir. 

Azərbaycan dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra qadın hüquqlarının qorunması üzrə demək olar ki, bütün mühüm beynəlxalq sənədlərə qoşulub. 1992-ci ildə Azərbaycan BMT-nin “Qadınların siyasi hüquqları” üzrə konvensiyasına, 1995-ci ildə “Qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyin bütün formalarının ləğv olunması” üzrə konvensiyasına, 2000-ci ildə isə onun Əlavə Protokoluna qoşulub. 

Azərbaycan Hökuməti gender siyasəti sahəsində müəyyən nailiyyətlər əldə edib. Gender siyasətinin həyata keçirilməsi məqsədilə Azərbaycan Prezidentinin 1998-ci il 14 yanvar tarixli Fərmanı ilə Qadın problemləri üzrə Dövlət Komitəsi yaradılıb (2006-cı il fevralın 6-dan Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi). 

Komitənin əsas məqsədləri - qadınların hüquqlarının qorunması və ölkəmizin sosial və siyasi həyatında onların iştirakının artırılmasıdır. 2000-ci ilin martında Azərbaycan Prezidenti “Azərbaycan Respublikasında dövlət qadın siyasətinin həyata keçirilməsi” üzrə fərman imzalayıb. Bu sənəd Respublikamızın bütün dövlət strukturlarında qadın və kişilər arasında bərabərliyin təmin olunmasını, müvafiq dövlət proqramlarının hazırlanması ilə qaçqın və məcburi köçkün qadınların işlə təmin olunması, gender nöqteyi-nəzərindən qanunvericiliyə yenidən baxılmasını nəzərdə tutur. Sözügedən fərmanı həyata keçirmək üçün hökumət strukturlarına gender məsələsi üzrə məsul şəxslər təyin olunub. 

Ölkəmizdə 2003-cü ildən sonra gender bərabərliyinin təmin olunması məqsədilə ciddi islahatlar aparılıb. Bu məqsədlə milli qanunvericilikdə qadınların hüquq bərabərliyini təmin edən və hər cür ayrı-seçkiliyi qadağan edən islahatlar həyata keçirilib. Gender bərabərliyinin təmin olunmasına yönəldilən islahatlar çərçivəsində atılan ən mühüm addım isə bu barədə ayrıca qanunun qəbul edilməsi oldu.

Prezidentin gender bərabərliyini dövlətin insan hüquqlarının təmin edilməsi və demokratik cəmiyyət quruculuğuna yönələn siyasətində əsas prioritetlərdən biri kimi müəyyən etməsinə uyğun olaraq, 2006-cı ildə Milli Məclis “Gender bərabərliyinin təminatları haqqında” qanunu qəbul etdi. Bu qanun cinsi mənsubiyyətə görə ayrı-seçkiliyin bütün formalarını aradan qaldırmağa, kişi və qadınlara ictimai həyatın siyasi, iqtisadi, sosial, mədəni və digər sahələrində bərabər imkanlar yaratmaqla gender bərabərliyini təmin etməyə yönələn mühüm hüquqi mexanizm oldu.

İlk dəfə olaraq milli qanunvericlikdə “gender”, “gender bərabərliyi”, “bərabər imkanlar”, “cinsi mənsubiyyətə görə ayrı-seçkilik” kimi anlayışların təsnifatı verildi. Qanunda cinsi ayrı-seçkiliyin bütün formaları birmənalı şəkildə qadağan olundu. Bu qanunun qəbul edilməsindən sonra ölkənin normativ hüquqi aktlarının gender ekspertizasından keçirilməsi vəzifəsi müəyyən edildi. 2007-ci ildə gender bərabərliyi haqqında qanunun tətbiqi ilə bağlı bir sıra qanunvericilik aktlarına, o cümlədən “Dövlət qulluğu” haqqında qanuna düzəlişlər Prezident tərəfindən təsdiqləndi. Bu düzəlişə əsasən, qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla, yalnız bir cinsin nümayəndəsi üçün dövlət qulluğuna qəbulla bağlı müsabiqələrin keçirilməsi qadağan olundu. Nəticədə qadınların dövlət qulluğuna qəbulda bərabər hüquqlara malik olması təmin edildi və bu sahədə ayrı-seçkilik aradan qaldırıldı. Gender bərabərliyinin təmin olunmasına yönələn qanunvericilik islahatları, qadınların təhsilə və normal maaşlı işlə təmin olunma imkanlarının artması, qadın hüquqlarının qorunmasına dair görülmüş tədbirlərin nəticəsi olaraq Azərbaycan bu sahədə dünyanın inkişaf etmiş ölkələri ilə bir sıraya yüksəlmişdir. 

Azərbaycan gender bərabərliyinin təmin olunması üzrə əksər keçmiş sovet respublikalarını qabaqlayıb. Azərbaycanın “Gender bərabərliyi” indeksi inkişaf etmiş Qərb ölkələrinin göstəricilərinə yaxındır və ölkəmiz əksər keçmiş sovet respublikalarına nisbətən yüksək mövqeyə sahibdir.

BMT-nin hesabatına əsasən, Azərbaycan gender bərabərliyini və qadınların səlahiyyətlərinin artırılmasını təbliğ edən, bu yöndə ardıcıl islahatlar aparan ölkələr sırasındadır. 

Belə ki, Azərbaycan ibtidai və orta təhsil sahəsində oğlanlar və qızlar arasında tam bərabərliyə nail olub. Ölkədə qızların və oğlanların ibtidai və orta məktəblərə yazılma nisbətləri, uyğun olaraq, 0,98 və 0,97 faiz təşkil edir ki, bu da qəbul edilən bərabərlik göstəricilərinə uyğundur. Ali təhsildə və digər təhsil səviyyələrində isə qadınlar kişilərə nisbətdə üstünlük təşkil edirlər. 

Azərbaycanda doğuş zamanı ana ölümü hallarının son illərdə bir neçə dəfə azalması da ölkənin gender bərabərliyi və qadın hüquqlarının genişləndirilməsi sahəsində apardığı islahatların nəticələrini göstərən amillərdəndir. Azərbaycanın “Gender bərabərliyi” indeksinin dünyanın inkişaf etmiş ölkələrinə yaxınlaşması ölkənin ümumi inkişaf göstəricilərindən biridir və bu göstəricinin daha da yaxşılaşdırılması üçün siyasi hakimiyyət tərəfindən islahatlar davam etdirilir. 

Vasif Cəfərov

Mövzu: gender, ailə və demoqrafiya məsələlərinin işıqlandırılması

Qeyd: Bu yazı Medianın İnkişafı Agentliyinin dəstəyi ilə hazırlanıb.