Stalinin “güllələnəcəksən”, Beriyanın “türmədə öldürəcəm” dediyi bakılı necə sağ qaldı? – Baybakovun həyat hekayəsi
10:41 / 10.01.2022
1283
Sovet-alman müharibəsi
illərində Stalinlə onun arasında kiçik bir telefon söhbəti olub. Sovet lideri
telefonda amiranə bir bir səslə Baybakova göstəriş verib:
- Yoldaş
Baybakov, qısa müddət ərzində yeni neft yataqları istismara buraxılmalıdır.
Baybakov
Stalinin səsinin tonuna baxmayaraq bu məsələnin belə tezliklə mümkün
olmayacağını sübut etməyə cəhd edib. Stalin heç nə eşitmirmiş, heç nə
anlamırmış kimi söhbətə belə yekun
vurub:
- Neft olacaqsa, Baybakov da olacaq, neft
olmayacaqsa, Baybakov da olmayacaq.
Bəli, Stalin
Baybakovdan müharibə dövrü üçün zəruri olan neft tələb edib, ərklə, inandığı və
güvəndiyi bir mütəxəssis kimi…
Sfera.az
növbəti yazısında 33 yaşında ittifaq miqyaslı nazir postunu tutan bakılı
Nikolay Baybakovun həyatından bəhs edəcək.
O,
SSRİ-də ən güclü neft mütəxəssislərindən biri sayılıb. Stalinin hakimiyyəti illərindən
başlayaraq Qorbaçovun dövrünə qədər yüksək vəzifələr tutan Nikolay Baybakov
güclü neft mütəxəssisi olmaqla yanaşı, həm də bacarıqlı təşkilatçı, maraqlı şəxsiyyət,
qəddar Stalinin, çılğın Xruşovun, gülümsəyən Brejnevin, sərt Andropovun,
anlaşılmayan Çernenkonun, ziddiyyətli Qorbaçovun qarşısında sözünü deməyi,
fikirlərini əsaslandırmağı bacaran cəsarətli dövlət məmuru olub.
Bütün
sovet liderləri ilə dil tapmağı bacaran, SSRİ-nin siyasi elitasında bütün dövrlərdə
böyük nüfuza sahib olan Nikolay Baybakov 1911-ci ildə Bakının Sabunçu qəsəbəsində
neftçi ailəsində anadan olub. Azərbaycan Neft və Kimya İnstitutunu bitirdikdən
sonra Bakı neft mədənlərində mühəndis kimi əmək fəaliyyətinə başlayıb. O,
çoxillik əmək fəaliyyəti dövründə "Leninneft” trestinin müdiri, SSRİ xalq neft
sənayesi komissarı, SSRİ neft sənayesi naziri, SSRİ Dövlət Plan Komitəsinin sədri,
SSRİ Nazirlər Soveti sədrinin müavini, bir neçə çağırış SSRİ Ali Sovetinin
deputatı, Sov.İKP MK-nın üzvü olub.
Nikolay
Baybakov 33 yaşında SSRİ-nin neft sənayesi komissarı (naziri) təyin edilib. Bu
təyinatın maraqlı bir tarixçəsi olub. 30 noyabr 1944-cü ildə SSRİ Ali Soveti Rəyasət
heyətinin qərarı ilə Sedin komissar vəzifəsindən azad olunub. Növbəti qərarla
isə Baybakov neft sənayesi komissarı vəzifəsinə təyinat alıb.
Adətən komissar təyinatından
əvvəl namizədlər Kremldə söhbətə çağırılırmış və onlar öz təyinatlarından xəbərdar
olurmuşlar. Ancaq Baybakova bu haqda heç nə deməyiblər. Təyinatdan sonra Stalin
onu Kremlə dəvət edib. Həmin görüş haqqında Baybakov öz xatirələrində təəsüratlarını
aşağıdakı kimi bölüşüb:
"Stalin
məni Kremlə dəvət etmişdi. Kabinetə daxili olanda əlimi sıxdı:
- Siz
komissar təyin olunmusunuz, təbrik edirəm.
- Yoldaş
Stalin, icazə olar bir sual verim?
Stalin başı ilə
razılıq verdi.
- Niyə
mən komissar olmağım haqqında xəbərdar olmamışam, heç kim mənimlə söhbət etməyib?
- Baybakov,
biz öz kadrlarımızı yaxşı tanıyırıq. Sən yeni neft mədənlərindən danış,
SSRİ-nin "İkinci Bakı”sı nə vaxt olacaq?
Mən ona Kuybışev
və Başqırdıstandakı vəziyyətlə bağlı geniş məlumat verdim, hansı avadanlıqların
lazım olduğunu söylədim. O, dərhal Beriyaya zəng vurdu:
- Lavrenti,
Baybakov səndən nə istəsə hamısını ver...”.
Qeyd edək
ki, həmin dövrdə, Baybakov komissar olarkən Beriya Nazirlər Sovetinin sədr
müavini vəzifəsində işləyib və SSRİ-nin yanacaq məsələləri onun kurasiyasında
olub. Bu isə o deməkdir ki, Baybakov birbaşa Beriya ilə işləmək məcburiyyətində
qalıb. Beriya ilə Baybakovun münasibətləri isə həmişə gərgin həddə olub.
Elə bir
görüş olmayıb ki, Baybakov onun dilindən öz ünvanına "ayaqlarını sındıraram”,
"türmədə otuzduraram”, "sürgünə göndərərəm” kimi ifadələr eşitməsin. Beriyanın
Baybakova qarşı ən şox işlətdiyi ifadə isə "Səni çıxdığın neft qülləsindən
ataram” ifadəsi olub. Təbii ki, Beriyadan hər şey gözləmək olardı, amma buna
baxmayaraq Baybakov biliyi, bacarığı, təcrübəsi və ən nəhayət cavan yaşlarından
müdrikliyi ilə bu gərgin vəziyyətlərdən sağ çıxmağı bacarıb.
"1942-ci
ilin isti yay günlərinin birində Kremldən mənə zəng vurub dedilər ki, təcili
Stalinin qəbuluna gəlin. Dərhal Kremlə yollandım. Stalin mənimlə əllə görüşüb əyləşməyə
yer göstərdi. Sonra kabinetdə gəzişərək birbaşa mətləbə keçdi:
- Hitler
Qafqaza can atır, elan edib ki, Qafqazın neftini ələ keçirməklə müharibədə qələbə
qazanacaq. Elə etmək lazımdır ki, almanlar bir damcı da olsa, neft əldə edə
bilməsinlər. Nəzərə alın, əgər Qafqaz neftindən bir damla belə Hitlerə çatsa,
güllələnəcəksiniz.
Aramla və
sakit danışmasına baxmayaraq səsinin tonunda əvvəlkilərdən də çox ciddilik və tələbkarlıq
var idi və o fikirlərini davam etdirirdi:
- Onu
da nəzərə alın ki, alman qoşunlarının işğal etmək istədiyi, ancaq edə bilmədiyi
yerlərdə neft mədənlərini vaxtından əvvəl ləğv etsəniz və bizi neftsiz
qoysanız, yenə də güllələnəcəksiniz.
Mən Stalini
anlayırdım. Amma qarşıma qoyulan şərtlərin kəskinliyini, sərtliyini də
düşünürdüm və nəhayət, cəsarətə gəlib dedim:
- Siz
mənə əlavə seçim imkanı vermədiniz...
O, iki
barmağını gicgah nayihəsinə qoyub dedi:
- Seçim
sizin başınızda olmalıdır, düşünün və təcili Qafqaza yollanın.
Stalinin
bu cür sərt şərtlərini təbii qəbul etdim. Çünki müharibədə real vəziyyətin necə
olduğunu bilirdim. Əslində "güllələnəcəksən” ifadəsi də çox qorxurtmurdu məni.
Çünki var gücümlə calışacaqdım ki, almanlara neft çatmasın. Və biz bu işin öhdəsindən
gəldik, lazım olan yerlərdən nefti və neft avadanlıqlarını arxa cəbhəyə göndərərək
mədənləri betonla doldurduq. İşğal ehtimalı az olan yerlərdə neft mədənlərimiz
işlədi. Ən əsası Bakı nefti qorundu...”.
Ümumiyyətlə,
Nikolay Baybakov Stalindən Qorbaçovadək bütün rəhbərlərlə yüksək səviyyədə
normal, işgüzar münasibətdə olub. Bu münasibətlərin arxasında adi bir təbəssüm,
yaxud xoş, mədəni rəftar deyil, onun sırf peşəkarlığı, işgüzarlığı dayanıb.
Baybakov
gənc yaşlarından fəaliyyətini Moskvada davam etdirsə də, o, Azərbaycanı həmişə
özünə vətən hesab edib, Azərbaycanla əlaqələrini kəsməyib, doğma yurda
sevgisinin təzahürü olaraq Azərbaycanla bağlı yazdığı bir-neçə kitabının birini
"Mənim Vətənim Azərbaycandır” adlandırıb. O, SSRİ Dövlət Plan Komitəsinin sədri
vəzifəsində çalışarkən Azərbaycanın iqtisadi inkişafı üçün də az işlər görməyib.
Baybakov uzun illər Rusiya-Azərbaycan Dostluq Komitəsinə rəhbərlik edib.
Ağır
müharibə illərini keçməsinə, həmişə çətin və gərgin rejimdə işləməsinə baxmayaraq
Nikolay Baybakov uzun bir ömür sürüb. O, 2008-ci ildə 97 yaşında Moskva şəhərində
vəfat edib, Moskvanın Novodeviçye qəbirstanlığında dəfn olunub.
Sfera.az
