Beynəlxalq Abidələr və Tarixi Yerlər Günüdür

Bu gün, 18 aprel dünyada Beynəlxalq Abidələr və Tarixi Yerlər Günü kimi qeyd olunur. 

Sfera.az bildirir ki, 1983-cü ildən etibarən Beynəlxalq Abidələr və Tarixi Yerlər Şurası (ICOMOS) tərəfindən təsis olunan bu gün UNESCO-nun da dəstəyi ilə qeyd olunur. Məqsəd dünya üzrə mədəni irsin qorunmasının vacibliyinə diqqət çəkmək, ictimaiyyəti bu sahədə məlumatlandırmaq və abidələrin bəşəriyyət üçün əhəmiyyətini bir daha vurğulamaqdır.

Bu gün hər il fərqli bir mövzu ətrafında keçirilir. 2025-ci ilin mövzusu isə “İqlim dəyişikliyi və tarixi irs: Müasir çağırışlara davamlılıq” adlanır. Bu mövzu çərçivəsində mədəni irsin iqlim dəyişikliyinə qarşı davamlılığı və bu abidələrin gələcək nəsillərə ötürülməsi əsas müzakirə predmetinə çevrilir.

Azərbaycanın zəngin mədəni irsi

Azərbaycan qədim sivilizasiyaların beşiyində yerləşən, zəngin tarixi və mədəni irsi ilə seçilən ölkələrdən biridir. Respublikamızda minlərlə maddi-mədəniyyət nümunələri, tarixi abidələr və memarlıq kompleksləri mövcuddur. Həm orta əsrlərə, həm də antik dövrlərə aid abidələr bu gün də qorunaraq gələcək nəsillərə ötürülür. Hazırda ölkədə milli əhəmiyyətli 740-dan çox, yerli əhəmiyyətli isə 4 mindən artıq daşınmaz tarix və mədəniyyət abidəsi dövlət tərəfindən qeydiyyata alınıb. Bunların bəziləri UNESCO-nun Dünya İrsi Siyahısında yer alır.

UNESCO tərəfindən tanınan Azərbaycan abidələri:

Qobustan Qayaüstü Rəsmləri (2007-ci il) – Paleolit dövrünə aid bu qayaüstü təsvirlər bəşər tarixinin ilkin səhifələrini özündə əks etdirir.

İçərişəhər, Qız Qalası və Şirvanşahlar Sarayı Kompleksi (2000-ci il) – Bakı şəhərinin mərkəzində yerləşən bu kompleks orta əsrlər Azərbaycan memarlığının incilərindəndir.

Kəhriz Sistemi (Transsərhəd nominasiya, 2023-cü il) – Suvarma sistemlərinin qədim texnologiyasını əks etdirən bu irs nümunəsi Azərbaycanın Naxçıvan bölgəsini də əhatə edir.

Xan Sarayı və Şəki Tarixi Mərkəzi (2019-cu il) – Şəkinin nadir tarixi-memarlıq kompleksidir, xüsusi ilə də şəbəkə sənəti ilə məşhur Xan sarayı bu irsdə mühüm yer tutur.

Digər önəmli abidə və tarixi yerlər:

Atəşgah məbədi (Suraxanı rayonu) – Zərdüştilik dövrünün izlərini daşıyan bu abidə XIX əsrə qədər fəaliyyət göstərmişdir.

Yanar Dağ – Təbii qazın yer səthinə çıxaraq alovlandığı, təbii fenomen və mədəni dəyər daşıyan ərazi.

Əlincə qalası (Naxçıvan MR) – Orta əsrlərdə strateji əhəmiyyətə malik möhkəmləndirilmiş qala.

Ramana, Nardaran və Mərdəkan qalaları – Abşeronun müdafiə qurğularının tipik nümunələridir.

Gəncə İmamzadə Kompleksi – İslam memarlığının Azərbaycan variantını əks etdirən dini kompleks.

Zəngilanın Hüdudqala abidəsi, Cəbrayıldakı Xudafərin körpüləri, Laçın və Kəlbəcərdakı tarixi məbədlər – bu ərazilərin işğaldan azad olunmasından sonra bərpa və qoruma proseslərinə cəlb olunub.

Azərbaycanın abidələri yeni dövrdə

Son illərdə Azərbaycanda mədəni irsin qorunması, bərpası və dünyaya tanıdılması istiqamətində geniş miqyaslı işlər görülür. Prezident İlham Əliyevin sərəncamı ilə bir sıra tarixi-memarlıq abidələrinin bərpası həyata keçirilib. Xüsusən işğaldan azad olunmuş ərazilərdə mədəni irsin bərpası istiqamətində Dövlət Proqramları qəbul olunub.

Hazırda Şuşa şəhəri Azərbaycanın mədəniyyət paytaxtı elan olunaraq tarixi irs nümunələrinin yenidən dirçəldilməsi üçün əsas mərkəzə çevrilib. Şuşada Cıdır düzü, Yuxarı Gövhər Ağa məscidi, Xan qızı Natəvanın evi və digər irs nümunələrinin bərpası davam edir.

18 Aprel – Beynəlxalq Abidələr və Tarixi Yerlər Günü təkcə mədəni dəyərlərin deyil, həm də xalqların tarixinin, yaddaşının və kimliyinin qorunduğu gün kimi əlamətdardır. Azərbaycan bu mənada öz qədim irsini yaşadaraq onu dünya mədəni irsinə töhfə verən dəyər kimi təqdim edir.

Firuzə Əliyeva