Amansız Sovet amansız aliminim unudulmuş hekayəsi: Trofim Lısenko
Tarixdə dəhşətli təcrübələri ilə yadda qalan çoxlu alimlər var. Ancaq Trofim Lısenkonun digər alimlərdən daha çox insanın ölümünə səbəb olduğu iddia edilir.
Sfera.az sizə tarixin tozlu səhifələrində unudulmuş hekayələtdən birini - Lısenko hadisəsini təqdim edir.
Tarixdə amansız alimlərin adları və hekayələri ilə tanışıq, lakin bu gün Trofim Lısenkonu və onun əməllərini heç kim xatırlamır.
Halbuki o, digər alimlərdən daha çox insanın ölümünə səbəb olan bir addır.
Ukraynada kasıb kəndlinin oğlu olaraq doğulan Lısenko 1925-ci ildə Kiyev Kənd Təsərrüfatı İnstitutunu bitirib.
Kənd təsərrüfatı bioloqu olan Lısenko bütün həyatı boyu kənd təsərrüfatı ilə bağlı layihələr hazırlamış və üzərində çalışmışdır. Bu layihələrdən ən məşhuru temperatur dəyişikliklərinin bitkilərin bioloji həyat dövrünə təsiri haqqında idi.
Sovet İttifaqının ilk rəhbərlərinin fikrincə, heç nə mümkün deyildi; ordudan sonra onların məqsədi “elm aləmini işğal etmək” idi.
Lısenko məhz burada işə qarışdı.
Əslində bir qədər səriştəsiz elmi aqronom olan Lısenko buna baxmayaraq öz çevrəsində hörmət qazana bildi. Təsəvvür edin, “genetikaya” inanmayan bir alim...
Lısenko toxumları "təlim etməklə" ətraf mühitə uyğunlaşdırmaq üçün kondisiyalaşdırıla biləcəyini düşünürdü.
Sovetin kənd təsərrüfatından məsul olan Lısenko, bu sözdə elm sayəsində Rusiyanın hər yerində hər mövsüm məhsul əldə edə biləcəklərini iddia edirdi.
Sovetlərin elm sahəsində zirvədə olmasını istəyən liderlər Lısenkonu dəstəkləyirdilər.
Lakin Lısenkonun “möhtəşəm” ideyası aclıq və qıtlığa səbəb olan bir sıra qəribə kənd təsərrüfatı təcrübələri ilə nəticələndi və nəticədə 7 milyon rus öldü.
Yeni bitki növlərinin yetişdirilməsi üçün rusiyalı seleksiya üzrə mütəxəssis İvan Miçurin dediyi kimi: “Biz təbiətin bizə öz nemətlərini verməsini gözləyə bilmərik. Onları əlindən almalıyıq” deyimini mənimsəyən Lısenko heç bir elmi əsası olmayan bu təcrübə ilə milyonların ölümünə səbəb olub.
"Bitkilərdə çiçəklənməni stimullaşdırmaq üçün lazım olan aşağı temperatur tələbi" olan vernalizasiya sistemini inkişaf etdirən Lısenko, yaz toxumlarının qışa, qış toxumlarının isə yaza çevrilməsini təmin etdi.
Beləliklə, ildə bir dəfədən çox məhsul əldə etmək olardı.
Əvvəlcə həqiqətən belə oldu; Lısenkonun ideyası işə yaradı. 1927-1929-cu illərə qədər...
İki qış misli görünməmiş soyuqluq Lısenkonun təcrübəsini pozdu.
Vernalizasiya üsulu ilə əkilmiş 32 milyon hektar payızlıq buğda bu dözülməz qış aylarında boş yerə sovrulub.
İkinci imperialist müharibəsi taxıl istehsalı azalmağa başladı.
Bu hadisələrdən sonra taxıl istehsalı ancaq beş ildən sonra bərpa oluna bildi...
O vaxtkı prezident İosif Stalindən aldığı güc sayəsində mümkün qədər tez addımlar atan Lısenko yoxsulluqdan gəldiyi kimi ölkəni də yoxsulluğa sürüklədi.
Heyvanların və bitkilərin də “şəklə salına biləcəyi” fikrinə kor-koranə inanan Lısenko bütün ölkəni aclığa sürüklədi.
Stalin isə atdığı yanlış addımlara görə xalqı əziyyətə salan Lısenkoya gəldikdə, sadəcə gözlərini yummuşdu.
Xanım
Sfera.az
