“Sülhməramlılar Şuşa ətrafındakı texnikaya görə izahat verməlidir” – Tofiq Zülfüqarovla MÜSAHİBƏ
14:04 / 28.10.2021
1180
Keçmiş xarici işlər naziri, politoloq Tofiq
Zülfüqarovun Sfera.az-a müsahibəsi:
- Tofiq müəllim,
Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan parlamentin ötən günkü iclasında çıxışı
zamanı müttəfiq
respublikalar arasında xəritələrin bir neçə dəfə dəyişdirildiyini deyib. Onun
bu sözlərindən
sonra sərhədlərin
1920-ci il xəritələri əsasında müəyyənləşməsi məsələsi gündəmə gəlib. Bu,
mümkündürmü?
- Ümumiyyətlə, sərhədlərin demarkasiya və
demlitasiyası texniki prosesdir. Bu istiqamətdə aparılan danışıqlar texniki
xarakter daşıyır. Danışıqlarda xüsusi komissiya təşkil olunur və burada müxtəlif qurumların nümayəndələri
iştirak edir. Bu nümayəndələr də demilitasiya və demarkasiya peoblemlərini
çözməklə məşğul olur.
Lakin bu prosesin başlanması üçün ilk olaraq tərəflərin bir-birinin ərazi
bütövlüyünü tanıması lazımdır. Ümumiyyətlə, bizdə delimitasiya və demarkasiya
prosesi ilə bağlı yanlış təsəvvür formalaşıb. Bu prosesi başlamaq üçün Ermənistan
və Azərbaycan qarşılıqlı olaraq bir-birinin ərazi bütövlüklərini tanımalıdır. Hətta bu
prosedurların reallaşdığını fərz etsək belə ortaya növbəti bir problem çıxır. Sərhədlərin demarkasiya və demilitasiya prosesi neçənci illərin xəritələri
əsasında təyin ediləcək? Sualınızda qeyd etdiyiniz kimi, sərhədlərin demakrasiya və
delimitasiyası üçün 1920-ci il xərtələri əsas götürülsə, görəcəyik ki, həmin xəritələrdə Zəngəzur
və Göyçə mahalının bir hissəsi məhz Azərbaycan ərazisidir. Hətta bu ərazilər
1929-cu ilə qədər Azərbaycana məxsus olub. Sizcə, ermənilər bununla razı olar?
Təbii ki, yox! Buna qarşı çıxacaqlarına əminəm. Bu baxımdan mən bu məsələdə bir
çox problemlər görürəm.
- Qeyd etdiniz ki, sərhədlərin
demarkasiya və demilitasiyası üçün ilk öncə Ermənistan və Azərbaycan
bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanımalıdır. Prinsip etibarilə rəsmi Bakı bunu
onsuz da etməyə razıdır. Bəs, Ermənistan buna hazırdırmı?
- Çox eşitmişəm deyirlər ki Ermənistan
Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanımaq istəmir. Mənsə belə düşünmürəm. Onlar
bunu çox asanlıqla qəbul edəcəklər. Lakin Ermənistanın Azərbaycanın ərazi
bütövlüyünü tanıması problemi həll etməyəcək, əksinə mövqeyini təzələyəcək. Məsələ
ondadır ki, rəsmi İrəvan Azərbaycan ərazisinə heç bir iddiasının olmadığını
deyib, ərazi
bütövlüyümüzü tanıyacaq, daha sonra da qeyd edəcək ki, biz "Artsax” xalqının öz müqəddəratını təyin
etməsini istəyirik. Yəni praktik olaraq ermənilər bizim ərazi bütövlüyümüzü
tanıyaraq sonrakı etapda yenidən ərazi bütövlüyümüzə hörmətsizlik edəcəklər.
Bütün
bunları nəzərə alaraq, yekun sülh müqaviləsində Ermənistanın üzərinə öhdəlik götürməsini tələb
etməliyik. Hansı ki, heç bir halda o bir daha "Artsax”, onun "müstəqilliyi” və
s. kimi cəfəngiyyatlar səsləndirməyəcək.
- Paşinyan hökumətin iclasında deyib ki, "Dəhliz məntiqi” ilə aparılan danışıqlar
regionda gərginliyü daha da artırır. O, xatırladıb ki, üçtərəfli bəyanat
regionda kommunikasiyaların açılmasını nəzərdə tutur...
- Birincisi,
dəhliz məsələsi 10 noyabr bəyanatında öz əksini tapıb. Burada təkcə Zəngəzurdan
bəhs edilmir, eyni zamanda Laçın dəhlizi ilə bağlı müvafiq bənd və öhdəliklər də
var. Prinsip etibarilə
erməniləri nəyin narahat etdiyini mən yaxşı bilirəm. Emrəniləri
narahat edən odur ki, 10 noyabr bəyanatında Laçın dəhlizinin 5 il Rusiya sülhməramlılarında
olması öz əksini tapıb. Rəsmi Bakı da bunu qəbul edib. Artıq bu öhdəliyin bir
ilini geridə qoyuruq. Yəni 4 illik öhdəliyimiz var. Bəs, ermənilərin Zəngəzur dəhlizi ilə
bağlı öhdəliyi? Bax, erməniləri narahat edən və Paşinyana
"Dəhliz məntiqi” ilə aparılan danışıqlar regionda gərginlik yaradır ” cümləsini dedizdirən məqam budur. Ermənilərin Zəngəzur dəhlizi,
Laçın dəhlizi kimi müddətlik deyil. Yəni rəsmi Bakı dəhlizdən müddətsiz istifadə
edəcək.
- Son günlər
qanunsuz erməni hərbi birləşmələrinin Şuşa yaxınlığına 100-ə yaxın hərbi
texnika yığmasını əks etdirən görüntülər yayılıb. Texnikaların Şuşa ətrafında cəmləşdirilmə
səbəbi nə ola bilər?
- Bu hadisədən
Birgə Monitorinq
Mərkəzinin, Rusiya sülhməramlılarının,
eləcə də Ermənistan və
Azərbaycan tərəfinin də məlumatı var. Mənə görə, texnikanın cəmlənməsi əslində
onların evakuasiyadır. Ancaq düşünürəm ki, qeyd edilən texnikalar Şuşa ətrafında yox, laçın dəhlizinə
doğru cəmlənəcək. Texnikaların aqibətinə gəldikdə isə hər halda rəsmi Bakı
bunları sülhməramlılardan tələb etməlidir. Əgər texnikalar həqiqətən də
qanunsuz erməni hərbi birləşmələrinə aiddirsə, bu zaman onlar qeyd-şərtsiz hərbi qənimət
kimi bizə verilməlidir. Yox, əgər Ermənistan tərəfi iddia etsə ki, texnikalar onundur, bu zaman Rusiya sülhməramlıları həmin texnikanın bu vaxtadək Qarabağda nə üçün qaldığını izah etməlidir.