1920-ci ildə Azərbaycan bolşevik Rusiyası tərəfindən ilhaq edildi. İşğala baxmayaraq 23 ay ərzində millətin beyininə hopmuş azadlıq sevdasını silmək mümkün deyildi. Çünki 23 yaşayan bir Cümhuriyyəti quran nurlu insanlar öz düşüncələrini bütün Azərbaycana yaya bilmişdilər. Ruslar indi düşünən beyinləri məhv etməyə çalışırdılar. Ancaq bu çox cətin olacaqdı. Çünki azadlıq şərbətini dadmış xalq öz istəyindən əl çəkən deyildi. Bu xalqın igid oğulları uzun müddət azadlığı bərpa etmək üçün savaşdılar. Azadlığı yenidən əldə etmək üçün çarpışan oğullardan biri də Əli Əsədzadə idi.

Əli Əsədzadə 1899-cu ildə Azərbaycanın dilbər guşələrindən biri olan Quba şəhərində doğulmuşdu. Əli kiçik yaşlarından qonşuluqda yaşayan rus müəllimdən dərs almağa başlayır. Atası Qubanın sayılıb seçilən insanlarından biri idi. Atasının təkidi ilə balaca Əsəd bir müddət molla məktəbində təhsil alır. Cəmi iki il ərzində ərəb və fars dilini mükəmməl öyrənən Əli 1916-cı ildə təhsilini davam etdirmək üçün Bakıya gəlir. Əli iki il ərzində Bakıdakı məktəbdə təhsilini davam etdirir. Həmçinin bu iki il ərzində neft buruqlarında işləyir. Azərbaycan Demokratik Respublikası yarananda məktəbdən çıxaraq, Azərbaycan ordusu sıralarına yazılan ilk əsgərlərdən biri də Əli Əsədzadə idi. Əli Əsədzadə Azərbaycan ordusunun tərkibində bir çox döyüşlərdə iştirak etdi. Bakının ermənilərdən azad olunmasında göstərdiyi igidlik dillər dastanı oldu. Azərbaycan ordusunun tərkibində Qarabağ döyüşlərinə qatılan Əli Əsədzadə 1920-ci ildə zabit kimi şərəfli döyüş yolu keçmişdi. 1920-ci ildə döyüşlərin birində yaralanan Əli Əsədzadə müalicə aldıqdan sonra mart ayında yenidən Şuşaya qayıdaraq döyüşən orduya qoşuldu.

28 aprel 1920-ci ildə Azərbaycanın işğalından sonra Əli Əsədzadə doğulduğu Qubaya qayıdır. Bir müddət Qubada müəllim kimi işləyən Əli Əsədzadə 1925-ci ildə Qubada gənclərdən ibarət gizli təşkilat qurur. Artıq bu təşkilata çoxsaylı gənclər qoşulmuşdu. Gizli təşkilatın üzvləri tez-tez Azərbaycan milli istiqlal hərəkatının fəal iştirakçılarından biri, Azərbaycan Demokratik Respublikasının parlamentinin üzvü Həmdulla əfəndi Əfəndiyev görüşür ondan məsləhət alırdılar. Rusların Qubadıkı haqsızlığına artıq yerli əhali dözmürdü. Əli Əsədzadənin Həmdulla əfəndi Əfəndiyevlə növbəti görüşündə xalqı sovet hökumətinə qarşı üsyana qaldırmaq haqqında razılıq əldə olundu. 1928-ci ildə Qubada xalq üsyana qalxdı. Sovet əsgərləri tərkisilah edildi. Bu üsyan təşkilatlanmasına və birliyinə görə digər üsyanlardan fərqlənirdi. Həmdulla əfəndi Əfəndiyev gənclərlə mütamadi görüşür, üsyanın növbəti mərhələsini müzakirə edirdilər. Lakin rusların şəhərə yeni dəstələr gətirməsi vəziyyəti çətinləşdirirdi. İki gün davam edən amansız döyüşdən sonra üsyan amansızlıqla yatrıldı. Üsyanın başçılarından biri Həmdulla əfəndi Əfəndiyev tutularaq Bakıya aparıldı və 1929-cu ildə Nargin adasında güllələndi. Üsyanın digər iştirakçıları da həbs edildi. Lakin Əli Əsədzadə dağlara qaçaraq qaçaqlara qoşuldu. Lakin onunla bir neçə il bir yerdə təhsil almış Mircəfər Bağırov Əli Əsədzadəni bu fikrindən daşındırmaq üçün şəxsən onunla görüşə gedir. Mircəfər Bağırov 8 gənci inandıraraq silahı yerə qoymağa vadar edir. Əli bəy də qaçaqlıq həyatına son qoyaraq müəllim kimi çalışmağa başlayır.

II Dünya müharibəsi başlayanda Əli Əsədzadə orduya cağrılır. 1942-ci ildə almanlarla döyüşdə əsir düşən Əli Əsədzadə burada Azərbaycan milli legionuna qoşulur. Bu legionun tərkibində ruslara qarşı döyüşlərdə iştirak edir. Baş leytenant olan Əli Əsədzadə milli legionun tərkibində iştirak etdiyi döyüşlərin birində ağır yaralanır.

Müharibədən sonra Almaniyada qalan Əli Əsədzadə özünə Altunkaya soyadını götürür. Bir müddət Almaniyada yaşadıqdan sonra Türkiyəyə dəvət edilir.

Türkiyədə yenidən təhsil alan Əli Əsəd Altunkaya Türkiyə Kənd Təsərüffatı Nazirliyində çalışmağa başlayır. O mühacir hökumətinin üzvləri ilə mütamadi görüşürdü. Lakin müharibədə aldığı yaralar ona əziyyət verirdi. Azərbaycan qayıtmağı çox arzulayan Əlı Əsəd Altunkaya xatirələrində yazırdı:” Ən böyük arzum Azərbaycana gedə bilməyimdir. Heyf ki, bu arzumu reallaşdıra bilmirəm. Atamın, məni gözləyəcəyinə söz verən anamın yanına gedə bilməyəcəm.” Azərbaycan gəlmək arzusu ilə Əli Əsəd Altunkaya 4 avqust 1956-cı ildə ürək tutmasından dünyasını dəyişdi. Vətən sevdalı Əli Əsəd Altunkaya Ankarada Asri qəbiristanlığında dəfn edilib.

Qoşqar Salmanlı

Mircəfər Bağırov 8 gənci niyə xilas etdi?