Azərbaycanın dövlətçilik tarixi, milli adət-ənənələri, zəngin elmi və mədəni irsi bu gün təkcə ölkə daxilində deyil, beynəlxalq miqyasda da ciddi maraq doğurur. Qloballaşma proseslərinin sürətləndiyi bir dövrdə milli kimliyin qorunması, milli dəyərlərin dünya ictimaiyyətinə təqdim olunması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

Azərbaycan tarixinin sistemli şəkildə beynəlxalq auditoriyaya çatdırılması həm ölkənin imicinin formalaşmasında, həm də regional və qlobal kommunikasiya müstəvisində mövqelərin güclənməsində mühüm rol oynayır.

Sfera.az xəbər verir ki, məsələnin aktuallığı ölkədə aparılan genişmiqyaslı mədəniyyət siyasəti, tarixi irsin bərpası, mədəni diplomatiyanın inkişafı və əhalinin milli-mənəvi dəyərlərə bağlılığının artırılması ilə birbaşa əlaqələndirilir. Bu sahədə dövlətin strateji kursu Azərbaycanı tarix-mədəniyyət xəritəsində daha aydın şəkildə tanıdan fundamental addımlar kimi dəyərləndirilir. Azərbaycan dövlətçiliyinin tarixi ən azı üç minillik dövrü əhatə edir. Manna, Midiya, Atropatena, Albaniya, Səfəvilər, Qaraqoyunlu, Ağqoyunlu, Şirvanşahlar, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti və müasir Azərbaycan Respublikası bu tarixi ardıcıllığın əsas mərhələləri kimi təqdim olunur. Tarixçilərin fikrincə, bu dövlətlərin hər biri milli dövlətçilik modelinin formalaşmasında mühüm rol oynayıb. Xüsusilə Səfəvilər dövləti Azərbaycan tarixinin siyasi-coğrafi konturlarını müəyyənləşdirən başlıca güc mərkəzi kimi yadda qalıb. Səfəvilər imperiyası Yaxın Şərqdə vahid mərkəzə malik ən böyük siyasi konstruksiyalardan biri olub. 1918–1920-ci illər Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (AXC) demokratik dövlət idarəçiliyinin ilk nümunəsi kimi dünya tarixində xüsusi yer tutur. Parlamentli respublika modeli, qadınlara səsvermə hüququnun verilməsi, hüquqi islahatlar və təhsil sahəsində aparılan yeniliklər Azərbaycan cəmiyyətinin modernləşməsində dönüş nöqtəsi olub.

Mütəxəssislərin qənaətinə görə, AXC-nin tarixinin düzgün təbliği milli özünüdərk mexanizmlərini gücləndirməklə yanaşı, beynəlxalq aləmdə də Azərbaycanın demokratik ənənələrinin dərin köklərə malik olduğunu göstərir. 1991-ci ildə müstəqilliyini bərpa edən Azərbaycan isə bu gün regionun siyasi və iqtisadi inkişafında əsas oyunçulardan biridir. Müstəqil dövlət quruculuğunun əsas istiqamətlərindən biri də milli ideoloji xəttin formalaşdırılması, dövlətçilik konsepsiyasının gücləndirilməsi, mədəni diplomatiyanın genişləndirilməsi olub. Son illərdə aparılan siyasət nəticəsində Azərbaycanın dövlətçilik tarixinin xaricdə tanıdılması üçün beynəlxalq konfranslar, sərgilər, forumlar, elmi araşdırmalar və media layihələri həyata keçirilib. Azərbaycanın milli adət-ənənələri də xalqın tarixi yaddaşının ən mühüm tərkib hissəsidir. Qonaqpərvərlik, ailə dəyərləri, Novruz bayramı, toy və yas mərasimləri, xalq sənətləri, musiqi irsi və dini-mənəvi dəyərlər bu sistemin əsas sütunları hesab olunur.

Mədəniyyətşünaslar bildirirlər ki, müasir dövrdə adət-ənənələrin düzgün və sağlam şəkildə qorunması milli kimliyin sabitliyinin təminatçısıdır. Bu baxımdan maarifləndirici layihələr, folklor festivalları, regionlarda keçirilən mədəni tədbirlər mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Novruz bayramı UNESCO-nun qeyri-maddi mədəni irs siyahısına daxil edilməsi ilə Azərbaycan mədəniyyətinin beynəlxalq tanıdılmasında mühüm addım atılıb. Bu addım həm də Azərbaycan mədəniyyətinin multikultural dəyərlər əsasında inkişaf etdiyini göstərir. Muğamın, aşıq sənətinin, tar ifaçılığının və muğam məktəblərinin UNESCO tərəfindən tanınması da Azərbaycan musiqisinin dünya səviyyəsində qəbul edilməsinə şərait yaradıb. Eyni zamanda hər il keçirilən “Muğam Televiziya Müsabiqəsi”, “Muğam Festivalı”, beynəlxalq konsert proqramları milli musiqinin təbliğində mühüm rol oynayır. Azərbaycan ərazisində elmi fikrin formalaşması antik dövrdən başlayır. Qafqaz Albaniyası, Atropatena dövrü, orta əsr Şərq dünyasının mədəni yüksəlişi Azərbaycan alimlərinin də parlamasına şərait yaradıb.

Nizami Gəncəvi, Nəsimi, Xaqani, Füzuli kimi ədiblərlə yanaşı, tibb, astronomiya və riyaziyyat sahəsində də böyük alimlər yetişib. Azərbaycan SSR dövründə akademik qurumların yaradılması, institutların formalaşması, müxtəlif sahələrdə ixtisaslaşmış elmi məktəblərin təşkil olunması elmin inkişafında mühüm mərhələ kimi qiymətləndirilir. Mütəxəssislər qeyd edirlər ki, 1970–1980-ci illər elmin qızıl dövrlərindən biri olub. Bu dövrdə Azərbaycan alimlərinin SSRİ miqyaslı və beynəlxalq əhəmiyyətli kəşfləri artıb. Son illər elmi araşdırmaların beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılması, gənc alimlərin xaricdə təhsili və beynəlxalq əməkdaşlıq layihələri Azərbaycanın elmi potensialını artırıb. Son illərdə Azərbaycan mədəniyyətinin dünyada tanıdılması üçün sistemli şəkildə fəaliyyət göstərilir. Parisdə, Londonda, Berlində, Moskvada, Romada, Vaşinqtonda keçirilən tədbirlər, sərgilər, beynəlxalq festivallar mədəni diplomatiyanın əsas istiqamətlərindəndir. Heydər Əliyev Fondunun təşəbbüsləri nəticəsində tarixi abidələrin bərpası, xaricdə Azərbaycan mədəniyyət günləri, beynəlxalq arenada tanınmış layihələrin həyata keçirilməsi ölkənin imicini formalaşdıran əsas faktor kimi dəyərləndirilir.

2020-ci ildə Qarabağın işğaldan azad edilməsindən sonra bölgənin mədəni irsinin bərpası və təbliği strateji istiqamətə çevrilib. İşğal dövründə dağıdılan tarixi abidələrin dünyaya sənədli şəkildə təqdim olunması beynəlxalq ictimaiyyətdə mühüm rezonans doğurub. Azərbaycan tarixinin, milli kimliyinin, mədəniyyətinin təbliği mediasız mümkün deyil. Jurnalistlərin araşdırmaları, xüsusi reportajlar, analitik yazılar, televiziya layihələri milli dəyərlərin möhkəmləndirilməsində mühüm rol oynayır. Ekspertlər bildirirlər ki, bu gün mədəniyyət mövzuları KİV-də daha çox yer almalıdır. Xüsusilə gənclərin müxtəlif platformalar vasitəsilə maarifləndirilməsi aktual məsələlərdəndir. Məktəblərdə tarix dərslərinin yenilənməsi, ali təhsil müəssisələrində milli ideologiya, dövlətçilik tarixi və mədəni irslə bağlı tədris proqramlarının genişləndirilməsi gələcək nəslin formalaşmasında əsas vasitələrdəndir.

Ekspertlərin fikrincə, bu sahədə aparılacaq hər bir addım Azərbaycanın yumşaq gücünün artmasına, beynəlxalq aləmdə daha güclü mədəni-siyasi mövqelərə sahib olmasına xidmət edir. Azərbaycanın dövlətçilik tarixi, milli adət-ənənələri, elmi və mədəni irsi əsrlərin süzgəcindən keçərək formalaşmış zəngin bir sistemdir. Bu sistemin müasir dövrdə təbliği yalnız mədəni məsələ deyil – həm də strateji dövlət siyasətidir. Bu təbliğ həm milli kimliyin qorunmasını təmin edir, həm də Azərbaycanın dünyada daha geniş tanınmasına şərait yaradır.

Bəsti Rəfizadə

Sfera.az

Mövzu: Azərbaycanın dövlətçilik tarixinin, milli adət-ənənələrinin, elm və mədəniyyətinin təbliği

Qeyd: Yazı Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə hazırlanıb.

100 illik TƏBLİĞAT: Elm-mədəniyyət hansı yollardan keçib?