Dünyanın sonu üçün tarix verdilər - ARAŞDIRMA

İnsanlıq tarix boyu “dünyanın sonu” fikrinə həm qorxu, həm də maraqla yanaşıb. Hər dövrdə müxtəlif mədəniyyətlər və şəxslər bu barədə fərqli proqnozlar irəli sürüb, miflər yaradıb. Keçmişdən indiyə qədər müxtəlif mədəniyyətlər və fərdlər “qiyamət”i fərqli səhnələrlə təsvir edib — kosmik toqquşmalardan, tanrıların qəzəbindən, döyüşlərdən, epidemiya və ya təbii fəlakətlərdən. 

Sfera.az bu yazıda məşhur proqnoz və mifləri — Bulgariyalı münəccim Baba Vanga, “2012” ilə məşhur olmuş Maya təqvimi iddiaları, Asteq/Aztec “Beş Günəş” yaratma-qiyamət mifləri, eləcə də Nostradamus kimi Avropa ənənələrini araşdırıb.

Baba Vanga — miflərlə dolu bir fenomen

Balkanlarda yaşamış görmə qabiliyyəti olmayan Baba Vanga (1911–1996) müasir dövrdə ən çox müzakirə olunan “görənlərdən” biridir. O, folklorda və kütləvi mətbuatda “Balkanların Nostradamusu” kimi təqdim olunur. Ona aid edilən yüzlərlə proqnoz — təbii fəlakətlər, müharibələr, pandemiyalar və hətta “2025-ci ildə Avropanın boşalması” kimi iddialar tez-tez mətbuatda yer alır. Amma araşdırmalar göstərir ki, bu proqnozların əksəriyyəti sənədləşdirilməyib. Yazılı və ya səsli sübutlar yoxdur, çoxu sonradan media tərəfindən uydurularaq Vangaya aid edilib. Bu səbəbdən onun “dəqiqliyi” haqqında iddialar elm dünyasında etibarlı sayılmır.

Maya və "2012" fenomeni — təqvimin sonu yox, başqa bir dövrün başlanğıcı idi

Maya sivilizasiyasının uzun hesab (Long Count) təqvimi 21 dekabr 2012-ci ildə 5,125 illik bir dövrü tamamlayırdı. Bu tarix dünya mediasında və populyar mədəniyyətdə qiyamət günü kimi təqdim olundu. İnsanlar planetlərin düzülüşü, asteroid zərbəsi və digər kosmik ssenarilərlə bağlı qorxuya düşdü. Amma alimlər və arxeoloqlar vurğuladılar ki, mayalar bu tarixi dünyanın sonu kimi yox, yeni bir dövrün başlanğıcı kimi qəbul edirdilər. Heç bir qədim mənbədə qiyamət barədə məlumat yoxdur. Beləliklə, 2012 proqnozu sadəcə yanlış şərhlər və sensasiyaların nəticəsi idi.

Asteqlər (Aztek) və “Beş Günəş” (Five Suns) — dövrlərin silsiləsi

Asteq mədəniyyətində dünyanın yaradılışı və məhvi “Beş Günəş” mifində təsvir olunur. Bu inanca görə, dünya artıq dörd dəfə məhv olub və hər dəfə fərqli təbii fəlakət nəticəsində yenidən yaradılıb. Hazırda beşinci dövrdə yaşadığımız düşünülür. Asteqlər üçün bu mif ritualların və qurbanvermələrin vacibliyini əsaslandıran kosmoloji model idi. Lakin burada da konkret tarix və ya gələcək proqnozu yoxdur, sadəcə dövrlərin təkrarlandığını bildirən simvolik bir anlayışdır.

Nostradamus və Avropa ənənələri — qəfildən tapılan “dəqiqlik”lər

16-cı əsrdə yaşamış fransız həkim və astroloq Michel de Nostredame, yəni Nostradamus, “Les Prophéties” adlı kitabında yüzlərlə qısa dördlük yazıb. Onun əsərləri konkret tarix verməsə də, bəzən sonrakı dövrlərdə müharibələrə, təbii fəlakətlərə və siyasi çevrilişlərə uyğunlaşdırılıb. Məsələn, bəzi şərhçilər onun “Hitler” və ya “9/11” hadisələrini qabaqcadan gördüyünü iddia ediblər. Ancaq alimlər bildirirlər ki, dördlüklər çox qeyri-müəyyəndir, buna görə də istənilən hadisəni bu mətnlərə uyğunlaşdırmaq mümkündür. Yəni onun proqnozları elmi baxımdan dəqiq hesab edilmir.

Digər ənənələr: Ragnarok, Kali Yuga və dini təsvirlər

Skandinaviya mifologiyasında “Ragnarok” tanrıların və dünyanın son döyüşü təsvir edilir. Burada məqsəd gələcək tarix vermək yox, əxlaqi və kosmoloji mesaj ötürməkdir.

Hinduizmdə “Kali Yuga” adlı dövr mənəvi dəyərlərin tənəzzülü ilə xarakterizə olunur, amma bu, dünyanın qəti sonu deyil, sadəcə dövrlərdən biri kimi qəbul olunur.

İbrahimi dinlərdə (Quran və Bibliya) qiyamət günü anlayışı mövcuddur, amma konkret tarix göstərilmir, daha çox mənəvi xəbərdarlıq xarakteri daşıyır.

Bəs hansı proqnozlar “daha çox reallaşıb”?  

“Doğrudan doğruya reallaşma” tərifi mürəkkəbdir. Bir çox məşhur proqnozdan (Baba Vanga, Nostradamus və s.) sonradan müəyyən hadisələrin həmin proqnozlarla uyğunlaşdırılması müşahidə olunur. Bu uyğunluqların çoxu mətnlərin qeyri-müəyyənliyinə və sonradan təfsirə söykənir. 

Tarixi olaraq “dünyanın sonu” ilə bağlı heç bir məşhur mifik ya da populyar proqnoz elmi cəhətdən sübuta yetirilməyib. Bir neçə iddia, məsələn, müəyyən təbii fəlakətlər və müharibələr  sonradan uyğunlaşdırıla bilər, amma bu, proqnozçunun dəqiqliyindən daha çox insan təfsirinin nəticəsidir.

Dünyanın sonu ilə bağlı miflər və proqnozlar insanlar üçün həm qorxu, həm də maraq doğuran bir mövzudur. Onlar qeyri-müəyyən gələcəkdə mənalar axtarmaq və cəmiyyətləri yönləndirmək üçün istifadə olunub. Ancaq elmi faktlar göstərir ki, heç bir mədəniyyət və ya fərd indiyədək dünyanın sonunu konkret tarixlə proqnozlaşdırmayıb. Bu mövzuda ən etibarlı yanaşma isə mif və inancları tarixi-mədəni irs kimi görmək, gələcəklə bağlı qərarları isə elm və rasional düşüncə əsasında verməkdir.

Firuzə Əliyeva
Sfera.az