"Son zəng"də fərqli geyimlərə qadağa qoyulacaq? - AÇIQLAMA

“Son zəng” tədbirlərində məktəblilərin geyim forması məsələsi cəmiyyətin və təhsil ictimaiyyətinin əsas müzakirə mövzularından birinə çevrilib. Bəzi valideynlər və şagirdlər bu günü fərqli geyimlərlə qeyd etməyi “yadda qalan an” kimi görür, digərləri isə məktəbin ciddi və təlim-tərbiyə yönümlü mühitinə uyğun olaraq, rəsmi məktəbli formasında keçirilməsini zəruri hesab edir.

Bu ziddiyyətin hüquqi, pedaqoji və ictimai əsaslarını təhlil etdikdə aydın olur ki, məsələ təkcə estetik və fərdi seçim deyil, təhsil siyasətində ardıcıl yanaşma və mədəniyyət məsələsidir.

Bəs “Son zəng”də məktəblinin geyimi necə tənzimlənməlidir?

Mövzu ilə bağlı Sfera.az-a açıqlama verən təhsil eksperti Kamran Əsədov bildirib ki, Azərbaycan Respublikasında ümumtəhsil məktəblərində geyim məsələsi hüquqi normativ sənədlərlə tənzimlənir.

Onun sözlərinə görə, Nazirlər Kabinetinin 24 dekabr 2010-cu il tarixli 233 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmiş “Ümumtəhsil müəssisələrində şagirdlərin geyim forması haqqında Qaydalar”ın 1.3-cü bəndinə əsasən, bu qaydalar ümumtəhsil müəssisələrində şagirdlərin təlim-tərbiyə prosesində geyim formasını tənzimləyir və məktəb forması ilə təchizat valideynlər tərəfindən həyata keçirilir.

Həmin sənədin 2.1-ci bəndində isə qeyd olunur ki, məktəbli geyimi sadə, təmiz, səliqəli olmalı, hər cür dəbdəbədən uzaq və şagirdin yaşına uyğun olmalıdır. Bu, məktəb formasının yalnız dərs prosesinə deyil, təhsil müəssisəsinin təşkil etdiyi bütün rəsmi tədbirlərə, o cümlədən “Son zəng” kimi mərasimlərə də aid olunduğunu göstərir.

Ekspert qeyd edib ki, Elm və Təhsil Nazirliyi hər il may ayında məktəblərə göndərdiyi tövsiyə xarakterli məktublarda “Son zəng” tədbirlərinin məktəb daxilində, sadə, etik və təhsil mühitinə uyğun təşkil olunmasını vurğulayır:

“2024-cü ilə dair müvafiq sənəddə də qeyd olunur ki, tədbirin pedaqoji məzmunu qorunmalı, məktəbli geyimi ilə iştirak tövsiyə edilməlidir. Bu o deməkdir ki, məktəb rəhbərliyi tədbirin təşkilində bu tövsiyəni əsas tutaraq müəyyən daxili qərarlar qəbul edə bilər və bu qərarlar hüquqi baxımdan inzibati deyil, təşkilati xarakter daşıyır. Lakin bu, şagirdlərin tədbirə qeyri-rəsmi geyimdə qatılmasını qadağan etmək üçün hüquqi sanksiya yaratmır. Yəni qadağa yox, pedaqoji yanaşma və kollektiv etik normalar əsasında idarə olunmalıdır. Bu məsələdə məktəblərin qərar vermə səlahiyyəti onların daxili qaydaları ilə müəyyən olunur. “Ümumi təhsil haqqında” Qanunun 14.3-cü maddəsinə əsasən, təhsil müəssisəsi öz daxili nizam-intizam qaydalarını, tədbirlərin təşkil prinsiplərini və şagird davranışını tənzimləyə bilər. Əgər məktəbin Pedaqoji Şurası əvvəlcədən qərar qəbul edibsə və valideyn-şagird icması bu barədə vaxtında məlumatlandırılıbsa, bu halda məktəbin tədbirin məktəbli formasında keçirilməsinə dair tələbi idarəetmə hüququ çərçivəsində əsaslandırıla bilər. Amma bu qərar istisnasız tətbiq olunmamalı, fərdi hallara, mədəni fərqlərə və sosial vəziyyətə həssas yanaşma təmin edilməlidir”.

K.Əsədovun fikrincə, bu məsələdə bir sıra müsbət və mənfi hallar var:

“Müsbət tərəf ondan ibarətdir ki, məktəbli forması tədbirin məktəb mühiti və rəsmi simvolikasını qoruyur. Formanın olması sosial status fərqini azaldır, həmçinin bu günün mənəvi dəyərinə uyğun kollektiv vizual intizam yaradır. Eyni zamanda, “Son zəng” təkcə bayram deyil, məktəbdən ayrılarkən cəmiyyətə daxil olan bir fərdin məsuliyyətli, intizamlı obrazını simvolizə edir. Bu da formanın simvolik funksiyasını gücləndirir. Bununla yanaşı, forma hər hansı kommersiyaya əsaslanmır və ailələr üçün əlavə geyim xərci yaratmadan uşaqların tədbirdə iştirakını təmin edir.

Mənfi tərəf isə ondadır ki, bəzi məktəblərdə bu tələblər qeyri-formal və zorlayıcı şəkildə tətbiq olunur. Məktəbin yazılı qərarı və rəsmi əsas olmadan müəllimlər və direktor müavinləri tərəfindən şagirdlərə sərt təzyiqlər göstərilməsi, şagirdlərin tədbirə buraxılmaması və ya ictimai şəkildə rüsvay edilməsi hüquqi baxımdan qəbuledilməzdir və “Təhsil haqqında” Qanunun 9.1.6-cı maddəsində göstərilən “şəxsi ləyaqətin qorunması hüququna” ziddir. Həmçinin, forma məsələsində sərtlik şagirdlərin tədbirə münasibətini mənfi təsirləyə, bu günü psixoloji gərginliklə yadda saxlamalarına səbəb ola bilər”.

Mütəxəssis nəzərə çatdırıb ki, beynəlxalq təcrübədə bu məsələ müxtəlif yanaşmalarla həll olunur:

“ABŞ-də “graduation” tədbirləri məktəbin təşkil etdiyi xüsusi mantiyada baş tutur, fərdi geyimə icazə verilmir, amma bu forma məktəb tərəfindən təmin olunur. Bu həm kollektiv vizual identiklik yaradır, həm də əlavə sosial xərclərin qarşısını alır. Yaponiyada məktəbli forması gündəlik həyatın bir hissəsidir və son tədbirdə də dəyişmir. Finlandiya kimi ölkələrdə isə forma anlayışı yoxdur, lakin etik, zövqlü və nümayişkarlıqdan uzaq geyim mədəniyyəti təşviq olunur. Türkiyədə isə son illərdə forma azadlığı mövcuddur, amma tədbirlərin məktəbdə keçirilməsi əsas prinsip kimi qorunur və “tədbir məktəb mədəniyyətinin son təcəssümüdür” prinsipi önə çəkilir”. Ekspert sonda vurğulayıb ki, məktəblər bu tədbirin təhsil mühiti, kollektiv etika və simvolik dəyəri baxımından formasız keçməsini istəməyə haqlıdır: “Lakin bu tələb sanksiya ilə deyil, dialoq və əvvəlcədən razılaşdırılmış qaydalarla tətbiq olunmalıdır. Əgər məktəblər bu qərarı kollektiv şəkildə və valideyn-şagird birliyi ilə razılaşdıraraq qəbul etsə, bu, təkcə geyim deyil, təhsil mədəniyyətində intizam və harmoniya nümunəsinə çevrilə bilər. Əgər bu tələblər zorla və izahat verilmədən tətbiq olunarsa, bu, təhsilin əsas prinsipi olan hörmət, qarşılıqlı etimad və şəxsiyyət yönümlü yanaşma ilə ziddiyyət təşkil edər. Təhsil formadan yox, dəyərlərdən başlanır – forma isə o dəyərlərin vizual ifadəsidir”.

Firuzə Əliyeva

Sfera.az