Artıq üçüncü ildir ki, nazirlik tərəfindən ümumi təhsil müəssisələrində 4-cü siniflərin monitorinqi keçirilir. Monitorinqin təhlili 4-cü siniflərdə qızların ana dili və riyaziyyat fənləri üzrə oğlanlardan üstün nəticələr əldə etdiyini göstərir. Belə ki, 2021-2022-ci illərdə ana dili və riyaziyyat fənləri üzrə 30 sualdan müvafiq olaraq oğlanlar 16.7 və 15.7, qızlar 18.2 və 16.3, 2022-2023-cü illər üzrə oğlanlar 16.7 və 12.3, qızlar 18.5 və 12.5, 2023-2024-cü illər üzrə isə oğlanlar 14.5 və 16.4, qızlar 15.7 və 16.5-ni doğru cavablayıb.

Bu tendensiya təkcə Azərbaycanda deyil, dünyanın bir çox ölkələrində müşahidə olunur.

Bəs bu fərqin səbəbləri nələrdir?

Mövzu ilə bağlı Sfera.az-a açıqlama verən təhsil eksperti Kamran Əsədov bildirib ki, bu fərqin yaranmasının bir neçə səbəbi var ki, bunlar arasında bioloji, sosiallaşma, pedaqoji yanaşma və motivasiya kimi faktorlar xüsusi yer tutur.

Onun sözlərinə görə, bir çox tədqiqatlar qızlar və oğlanlar arasındakı bioloji fərqlərin erkən yaşlarda beyin inkişafına təsir göstərdiyini qeyd edir:

“Qızlar adətən dillə bağlı bacarıqlarda daha sürətli inkişaf edir və bunun nəticəsi olaraq ana dili kimi fənlərdə üstünlük qazanırlar. Dillə bağlı tapşırıqların həlli qızların dil qabiliyyətlərinin daha erkən yaşda formalaşmasına və dil istifadəsində daha yaxşı olmasına gətirib çıxarır. Beynin dil mərkəzlərinin daha sürətli inkişafı qızların bu sahədə irəlidə olmasına səbəb olur.Eyni zamanda, riyaziyyat üzrə fərq məsələsində isə daha mürəkkəb bir dinamika var. Ənənəvi olaraq, riyaziyyat oğlanların güclü olduğu bir sahə kimi qəbul edilsə də, ibtidai siniflərdə bu fərq qızların xeyrinə müşahidə edilə bilər. Bunun səbəbi bu yaşlarda riyaziyyatın daha çox məntiqi təfəkkürdən ziyadə hafizəyə və tətbiq bacarıqlarına əsaslanmasıdır. Qızlar həssas diqqət və davamlılıq göstəricilərinə görə bu mərhələdə riyazi tapşırıqların həllində üstün ola bilərlər”.

Ekspert qeyd edib ki, sosiallaşma da bu fərqə təsir edən əsas faktorlardan biridir:

“Azərbaycanda və digər bir çox ölkələrdə ailələrdə qız uşaqlarının məsuliyyət daşımaq və müntəzəm öyrənmə vərdişlərinə üstünlük vermə kimi sosial gözləntiləri daha çox olur. Qızlar erkən yaşlardan etibarən, daha disiplinli və qaydalara riayət etməyə meylli ola bilərlər. Bu da onların təhsildə daha səliqəli, diqqətli olmasına və sinif tapşırıqlarında daha uğurlu nəticələr əldə etməsinə şərait yaradır. Oğlanlar isə adətən enerjilərini fiziki fəaliyyətlərə və ya sinif xaricində maraqlara yönəldir, bu da dərslərə olan diqqəti və konsentrasiyanı azaldır. Valideynlər qızlardan daha yüksək təhsil performansı gözləyə bilər, bu da onların daha çox səy göstərməsinə və akademik uğura meyilli olmasına gətirib çıxara bilər. Ənənəvi cəmiyyətlərdə valideynlər qızların daha məsuliyyətli olmasını və bu xüsusiyyətin təhsildə öz əksini tapmasını gözləyir”.

K.Əsədov əlavə etdi ki, təhsil prosesində müəllimlərin də qız və oğlanlara fərqli yanaşması bu nəticələrə təsir edə bilər:

“Müəllimlər qızlar daha sakit və nizamlı olduğu üçün onlarla daha asan ünsiyyət qura bilir və onlara dərslərin izahında fərqli yanaşmalar tətbiq edirlər. Bu, qızların müəllimdən daha çox dəstək və motivasiya almasına gətirib çıxara bilər. Oğlanlar isə bəzən daha dinamik və daha çox diqqət tələb edən davranışlar sərgiləyə bilərlər, bu da onların tədris prosesində iştiraklarını çətinləşdirə bilər.Eyni zamanda, oğlanların ibtidai siniflərdə riyaziyyat performansının nisbətən aşağı olması onların riyaziyyata fərqli maraq və yanaşma tərzindən irəli gələ bilər. Riyaziyyatın erkən yaşlarda daha çox strukturlaşdırılmış həllər və qaydalara əsaslanması oğlanların bu sahədə daha az motivasiyalı olmasına səbəb ola bilər. Ancaq bu fərq orta siniflərdə, daha mürəkkəb riyazi tapşırıqlar ortaya çıxdıqca, oğlanların lehinə dəyişə bilər, çünki daha yüksək səviyyədə riyaziyyat problemlərinin həlli məntiqi düşünmə və analiz bacarıqlarına ehtiyac duyur”.

Ekspertin fikrinə, qızların psixoloji və motivasiya faktoru da onların akademik sahədə daha uğurlu olmasına səbəb olur:

“Qızlar daha çox qaydalara riayət edir və uğur qazanmaq üçün daha çox səy göstərirlər. Oğlanlar isə bəzən uğursuzluqlardan daha az təsirlənir və sinif tapşırıqlarına daha az əhəmiyyət verə bilirlər. Qızlar öz təhsil müvəffəqiyyətlərini şəxsi və sosial dəyərlərlə əlaqələndirdiyi üçün bu sahədə daha güclü motivasiya qazanırlar.Psixoloji yanaşma göstərir ki, qızlar sosial olaraq təsdiqlənmək və mükafatlandırılmaq ehtiyacı hiss edə bilərlər. Bu da onların müəllimlərdən yüksək qiymət almaq üçün daha çox çalışmasına və sinif tapşırıqlarına daha ciddi yanaşmasına səbəb olur. Oğlanlar isə uğursuzluqdan daha az narahat olur və bəzən bu səbəbdən daha sərbəst yanaşırlar”.

Mütəxəssis sonda vurğuladı ki, nəticə etibarilə, Azərbaycanda 4-cü sinif monitorinqinin göstərdiyi nəticələr sosial, bioloji və psixoloji faktorların birləşməsindən yaranan təbii bir tendensiyanın göstəricisidir. Bu fərqlər müəyyən yaş dövrlərində qızların daha yaxşı nəticələr əldə etməsinə şərait yarada bilər, lakin bu vəziyyət sinif irəlilədikcə dəyişə bilər. Təhsildə bu fərqləri nəzərə alaraq, hər iki cinsin də maksimum potensialını ortaya çıxara biləcək müvafiq tədris metodları inkişaf etdirilməlidir.

Firuzə Əliyeva

IV siniflərin monitorinqi: Niyə qızlar oğlanlardan yaxşı nəticə göstərir? - AÇIQLAMA