Türkiyə və İsrailin nə üçün "ulduzu barışmır?" - ARAŞDIRMA
Son illərdə Türkiyə ilə İsrail arasında diplomatik münasibətlər yenidən gərgin fazaya keçib. Halbuki bir neçə il əvvəl tərəflər normallaşma istiqamətində ciddi addımlar atmışdılar.
Maraqlıdır, Türkiyə-İsrail gərginliyinin səbəbi nədir? Nə üçün illərdir iki dövlətin "ulduzu barışmır?"
Sfera.az bu barədə araşdırma hazırlayıb:
Türkiyə 1949-cu ildə İsraili tanıyan ilk müsəlman ölkə olub. Bu addım uzun illər davam edən əməkdaşlıq üçün zəmin yaradıb. Xüsusilə, 1990-cı illərdə hərbi, iqtisadi və təhlükəsizlik sahələrində əlaqələr inkişaf edib. ABŞ-nin Yaxın Şərq siyasətində hər iki ölkənin mühüm tərəfdaş kimi çıxış etməsi bu münasibətlərin dərinləşməsinə səbəb olub.
Fələstin məsələsi və ictimai təzyiq
Lakin 2000-ci illərin əvvəllərindən etibarən İsrailin Fələstin ərazilərindəki hərbi əməliyyatları Türkiyədə ciddi ictimai narazılığa səbəb oldu. Bu proses 2009-cu ildə Davos Forumunda Türkiyə Baş naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğanın İsrail Prezidenti Şimon Peresə qarşı sərt reaksiyası ilə kulminasiya nöqtəsinə çatdı. 2010-cu ildə baş verən "Mavi Mərmərə" insidenti isə münasibətləri tamamilə gərginləşdirdi. İsrail ordusunun Qəzzaya humanitar yardım aparan türk gəmisinə hücumu nəticəsində 10 nəfərin həyatını itirməsi diplomatik böhrana səbəb oldu. Səfirlər geri çağırıldı, qarşılıqlı ittihamlar səsləndirildi.
Normallaşma cəhdləri və yenidən gərginlik
2016-cı ildə tərəflər uzun danışıqlardan sonra normallaşma qərarı verdilər. İsrail üzr istədi, təzminat ödəməyə razı oldu və Qəzzaya humanitar yardım göndərildi. Səfirlər yenidən təyin olundu, ticarət əlaqələri bərpa edildi. Lakin bu mərhələ də çox çəkmədi. 2018-ci ildə ABŞ-nin Qüdsü İsrailin paytaxtı kimi tanıması və bunun ardınca baş verən Qəzza hadisələrində onlarla fələstinlinin həyatını itirməsi Türkiyənin sərt reaksiyasına səbəb oldu. Diplomatik nümayəndələr yenidən geri çağırıldı.
2023-cü il və sonrası: Gərginlik pik həddə
2023-cü ilin oktyabrında HƏMAS-ın İsrailə qarşı hücumları və cavab olaraq İsrailin Qəzzaya yönəlik hərbi əməliyyatları tərəflər arasındakı münasibətləri yenidən kəskinləşdirdi. Türkiyə rəsmi olaraq HƏMAS-ı “milli müqavimət hərəkatı” kimi tanıdığını bildirdi və İsrailin Qəzzadakı hücumlarını “soyqırım” adlandırdı. İsrail isə bu açıqlamalara qarşı kəskin reaksiya verdi və iki ölkə arasındakı diplomatik kanallar yenidən dondu.
Gərginliyin dərin səbəbləri
Münasibətlərdəki davamlı dalğalanmanın arxasında bir neçə əsas səbəb dayanır. Belə ki, Türkiyə hökuməti və ictimaiyyəti uzun illərdir Fələstinə dəstəyini açıq şəkildə ifadə edir. Bundan əlavə, AKP-nin siyasi-ideoloji xətti ilə İsrailin sağçı hökumətləri arasında ciddi uyğunsuzluqlar mövcuddur. Həmçinin, Yaxın Şərqdə liderlik uğrunda gedən mübarizə Türkiyə və İsrailin maraqlarını tez-tez toqquşdurur. Türkiyədə Fələstin məsələsinə yüksək həssaslıq, hökumətin mövqeyini sərtləşdirir.
Türkiyə-İsrail münasibətləri təkcə iki ölkənin ikitərəfli əlaqələri ilə məhdudlaşmır. Bu münasibətlər regional dinamikalar, ideoloji fərqlər və beynəlxalq siyasətdəki proseslərdən də ciddi şəkildə təsirlənir. Gələcəkdə normallaşma mümkün olsa da, Fələstin məsələsi həll olunmadan qalıcı yaxınlıq ehtimalı zəif görünür.
Firuzə Əliyeva
