Azərbaycan xalqının dövlətçilik tarixi qədimdir. Təxminən 5 min il ərzində xalqımız bir neçə dövlət qurmuş, öz dövlətçilyini inkişaf etdirmiş, dövlət ənənələrini qoruyub saxlamış, təkmilləşdirmişdir.

Sfera.az bildirir ki, xalqımız tarix boyu Manna, Atropatena, Albaniya, Şirvanşahlar, Sacilər, Salarilər, Rəvvadilər, Atabəylər, Qaraqoyunlular, Ağqoyunlular, Səfəvilər, xanlıqlar, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti, Sovet hakimiyyəti kimi dövlət nümunələri görüb.

Azərbaycan milli dövlətçilik tarixində ən önəmli hadisələrdən biri isə heç şübhəsiz 1918-ci ilin mayın 28-də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaradılmasıdır. Xalq Cümhuriyyətinin rəhbəri Məmməd Əmin Rəsulzadə olub.

Azərbaycan hökumətinin 1918-ci il 24 iyun tarixli qərarına əsasən, üzərində ağ rəngli aypara və səkkizguşəli ulduzun təsviri olan qırmızı bayraq dövlət bayrağı kimi qəbul edildi. Noyabrın 9-da isə həmin bayraq ağ aypara və səkkizguşəli ulduzun təsvir olunduğu üç rəngli yaşıl, qırmızı və mavi zolaqlardan ibarət yeni bayraqla əvəz olundu. İyunun 27-də türk dili dövlət dili elan edilməsi barədə qərar qəbul edildi.

1918-ci ilin payızında beynəlxalq aləmdə baş verən hadisələr Azərbaycanı çox çətin vəziyyətə saldı. Birinci Dünya müharibəsində məğlub olan Osmanlı dövləti ilə Müttəfiq dövlətlər arasında Mudros barışığı (1918-ci il 30 oktyabr) imzalandı. Barışığa əsasən Osmanlı dövləti Cənubi Qafqazdan, o cümlədən, Azərbaycandan çıxarmalı idi. Cənubi Qafqaz regionu Müttəfiq dövlətlərin nəzarətinə keçdi, Azərbaycana ingilis qoşunları yeridildi.

1918-ci il noyabrın 17-də ingilis qoşunları başda general Tomson olmaqla Bakıya gəldi. Şəhərdə hərbi vəziyyət elan edildi.
General Tomson AXC hökuməti ilə əməkdaşlıq etməyə başladı. 1918-ci il noyabrın 16-da Azərbaycan Milli Şurası beş aylıq fasilədən sonra yenidən fəaliyyətə başlayaraq həmin ayın 19-da "Azərbaycan Parlamentinin yaradılması haqqında” qanun qəbul etdi.

Azərbaycanın milli dövlətçilik tarixində 27 may 1918-ci il günü böyük hadisə sayılmalıdır. O vaxt zaman məsələni belə qoymuşdu: ya sən öz dövlətinin müstəqilliyini elan etməlisən, ya da vətəninin parçalanıb qonşu dövlətlərin əlavəsinə çevrilməsini gözləməlisən. O vaxt bir tərəfdən İran, bir tərəfdən Türkiyə, şimaldan Rusiya, Gürcüstan, hətta heç bir dövlət ərazisi olmayan ermənilər də Azərbaycandan torpaq "payı" umurdular. Sovet Rusiyası keçmiş Rusiya imperiyasının tərkibində olan xalqlara "öz müqəddaratlarını təyin etmək hüququ haqqında" bəyannamə versə də Bakını əldən vermək istəmirdi. 1918-ci il aprelin 25-də Bakı Xalq Komissarlar Sovetinin yaradılması və Komunnaya bolşevik-daşnak S.Şaumyanın rəhbərlik etməsi, Bakının istənilən an Sovet Rusiyasına təhvil verilməsini çox asanlaşdırmışdı. İran ta qədimdən bu ərazilərin onun olmasını deyir, Azərbaycana sahib durmağa can atırdı.

Ermənilər 1918-ci ildə Qərb ölkələrində yaymışdılar ki, Birinci Dünya müharibəsi illərində guya onlar Bakını savaşaraq almışlar. Bakı onlarındır. Haylar bir qədər də irəli gedərək, yalanlarını daha da böyüdərək onu da uydurmuşdular ki, Azərbaycan deyilən bir ərazi Böyük Ermənistanın bir hissəsidir.

Belə şəraitdə Azərbaycanın 44 nəfər vətənpərvər övladları xalqın şərəf və ləyaqətini qoruyub saxlaya bildi. Onlar mayın 28-də Azərbaycan Milli Şurasını elan etdi və Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin elan olunması haqqında qərar qəbul etdilər.

1918-ci il mayın 28-də Milli Şuranın sədr müavini Həsən bəy Ağayev tərəfindən oxunan bəyannamədə deyilirdi:

“1. Azərbaycan tam hüquqlu və müstəqil dövlətdir. Zaqafqazi yanın cənub və şərq hissəsindən ibarətdir. Ali hakimiyyət Azərbaycan xalqına məxsusdur.

2. Müstəqil Azərbaycanın siyasi quruluş forması Xalq Cümhuriyyətidir.
3. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti beynəlxalq birliyin bütün üzvləri, xüsusən həmsərhəd xalqlar və dövlətlərlə dostluq əlaqələri yaradacaq.
4. AXC öz sərhədləri daxilində millətindən, dinindən, ictimai vəziyyət və cinsindən asılı olmayaraq bütün vətəndaşlarına tam vətəndaşlıq və siyasi hüquqlar verir.
5. AXC onun ərazisində yaşayan bütün xalqların sərbəst inkişafina şərait yaradacaq.
6. Müəssislər məclisi çağrılana kimi bütün Azərbaycanın idarəsi başında xalq səsverməsi yolu ilə seçilmiş Milli Şura və onun qarşı- sında məsuliyyət daşıyan Müvəqqəti hökumət durur”.

Beləliklə, ilk Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranması Azərbaycan xalqının çoxdan arzuladığı müstəqillik arzularının həyata keçməsi idi. 1918-ci ildə yaranmış Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin varisliyi (I Respublika), 1920-1922-ci ildə ictimai quruluşu və dövlət idarəçilik formasının dəyişdirilməsi ilə yeni Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası (II Respublika), 1922-1991-ci ildə İttifaq Respublikası (III Respublika) və 1991-ci ildə müstəqil Azərbaycan Respublikasının (IV Respublika) meydana gəlməsi ilə tamamlanır.

Vasif

Qeyd: Məqalə Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə hazırlanıb.

Mövzu: Azərbaycanın dövlətçilik tarixinin, milli adət-ənənələrinin, elm və mədəniyyətinin təbliği

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaradılmasının siyasi əhəmiyyəti