Azərbaycanda bəzi qadınların 700-800 manat qarşılığında follikul (yumurta hüceyrəsi) donorluğu etdiyinə dair məlumatlara rast gəlinir. Sosial şəbəkələrdəki elanlardan görünür ki, belə halların sayı son vaxtlarda daha çox artıb. Sosial şəbəkələr və bəzi özəl klinikaların reklamlarında bu sahədə təkliflərin çoxalması isə həm genetik, həm hüquqi, həm də etik baxımdan ciddi narahatlıqlar doğurur. Ən önəmlisi isə budur: bu proses nə qanunla tənzimlənir, nə də dövlət nəzarətinə tabedir.

Dövlət nəzarətindən kənarda

Sfera.az məsələ ilə bağlı Tibbi Ərazi Bölmələrini İdarəetmə Birliyinə (TƏBİB) sorğu ünvanladı. Qurumdan verilən cavabda bildirilib ki, follikul donorluğu prosedurları TƏBİB-in tabeliyində olan tibb müəssisələrində həyata keçirilmir. Yəni, bu xidmət yalnız özəl klinikalarda aparılır və dövlət nəzarətindən kənarda baş verir.

Qanuni baza yoxdur

Səhiyyə Nazirliyindən isə bildirilib ki, hazırda Azərbaycanda follikul donorluğunu birbaşa tənzimləyən qanun və ya normativ akt mövcud deyil. Qurumun cavabında qeyd olunur:

“Ölkədə orqan və toxumaların transplantasiyasını əhatə edən ümumi hüquqi çərçivə olsa da, mövcud normativ sənədlərdə follikul donorluğuna dair konkret müddəalar yer almır. Bu səbəbdən, belə hallarla üzləşən şəxslərin mütləq hüquqi məsləhət alması tövsiyə olunur”.

Beləliklə, bu proses nə hüquqi çərçivəyə, nə də inzibati nəzarətə tabedir. Nəticədə isə sui-istifadə halları üçün münbit zəmin yaranır.

Ekspert rəyi: "Hüquqi boşluq təhlükəlidir"

Tanınmış səhiyyə eksperti, professor Adil Qeybulla məsələ ilə bağlı Sfera.az-a açıqlamasında bildirib ki, follikul donorluğu Azərbaycanda mütləq qanunla tənzimlənməlidir:

“Bu sahədə ciddi hüquqi boşluq mövcuddur. İnsanlar maddi ehtiyac səbəbilə bu cür təkliflərə yönəlirlər, lakin nəzarətsizlik həm sui-istifadəyə, həm də gələcəkdə genetik risklərə yol aça bilər. Bu məsələ yalnız tibbi deyil, eyni zamanda etik və hüquqi xarakter daşıyır”.

Professorun fikrincə, donorluq prosesi anonim şəkildə aparılsa belə, bütün əməliyyatlar xüsusi qeydiyyata alınmalı, etnik mənsubiyyət, valideyn razılığı və şəffaflıq təmin edilməlidir:

“Əks halda gələcəkdə genetik mənsubiyyət, hüquqi valideynlik və irsi xəstəliklərlə bağlı ciddi araşdırma ehtiyacları yarana bilər. Bu səbəbdən follikul donorluğu qanunla tənzimlənməli və qeydiyyat sistemi qurulmalıdır”.

Genetik fəlakət riski

Mütəxəssisləri ən çox narahat edən məqamlardan biri də budur: eyni donorun follikulundan istifadə edilməklə müxtəlif ailələrdə uşaqlar dünyaya gəlir və bu uşaqlar gələcəkdə bioloji qohumluqlarını bilmədən evlənə bilərlər. Bu, ciddi genetik təhlükədir və “genetik fəlakət potensialı” kimi qiymətləndirilir.

Kommersiya aləti və nəzarətsizlik

Hüquqi mexanizmlərin olmaması bəzi özəl klinikalara bu prosesi kommersiya alətinə çevirmək imkanı verir. Donorluq əməliyyatlarına dair nə xüsusi lisenziya, nə də nəzarət mexanizmi mövcuddur. Bu isə həm donor qadınların sağlamlığını, həm də gələcək nəsillərin hüquqlarını təhlükə altına alır.

Nəticə: Təcili tənzimlənməyə ehtiyac var

Səhiyyə Nazirliyi və TƏBİB-in cavabları bir daha göstərir ki, Azərbaycanda follikul donorluğu sahəsində ciddi hüquqi boşluq mövcuddur. Mütəxəssislər bu sahənin dərhal qanunla tənzimlənməsini, nəzarət və qeydiyyat mexanizmlərinin tətbiq olunmasını zəruri hesab edirlər.

Hazırda isə bu xidmətlər daha çox fərdi təşəbbüslər və kommersiya maraqları ilə həyata keçirildiyindən, cəmiyyətin genetik təhlükəsizliyi sual altındadır.

Bəsti Rəfizadə
Sfera.az

Azərbaycanda follikul donorluğu: Nəzarətsizlik ciddi təhlükə yaradır