Ötən onilliklər ərzində alimlər apolipoprotein E4 (ApoE4) adlı genin iki nüsxəsi olan insanlarda 65 yaşına qədər olan insanların qalan hissəsinə nisbətən Alzheimer xəstəliyinə tutulma ehtimalının daha yüksək olduğunu bilirdilər.

Lakin indi Salk İnstitutunun tədqiqatçıları ApoE4 ilə Alzheimer xəstəliyinə səbəb olan zülal arasında yeni bir əlaqə müəyyən ediblər. Bu, artıq ApoE4 genlərinin Alzheimer xəstəliyinə necə səbəb olduğunun mümkün biokimyəvi izahını verir.

Sfera.az bildirir ki, Salk alimləri HtrA1 fermentinin Alzheimer xəstəliyi üçün ən güclü genetik risk faktoru olan ApoE4-ü məhv etdiyini müəyyən ediblər. Bu, neyrodegenerativ pozğunluğun yeni müalicə üsullarına töhfə verəcəyi haqqında yeni ümidlər verir.

Adətən gec yaşlarda başlayan Alzheimer, 65 və 65 yaşdan yuxarı insanlara təsir edən bir xəstəlik növüdür. Xəstəlik təkcə Amerikada 5 milyondan çox insana təsir göstərir. Adətən yaddaş itkisi və demans ilə xarakterizə olunur. Alimlər beyində beta-amiloid lövhələri və tau dolaşıqları adlanan zülal qruplarının toplanması da daxil olmaqla, bu xəstəliyin səbəbləri ilə bağlı bir çox fərziyyə irəli sürüblər.

Apolipoprotein E ApoE2, ApoE3 və ApoE4 adlı üç versiyada və ya variantda mövcuddur. Bütün ApoE zülalları eyni normal funksiyanı yerinə yetirir: yağları, xolesterolu və vitaminləri bütün bədənə, o cümlədən beyinə ötürür. ApoE2 qoruyucu olsa da, ApoE3 heç bir təsir göstərməsə də, ApoE4-də mutasiya gec başlayan Alzheimer xəstəliyi üçün tanınmış genetik risk faktorudur. Əvvəlki tədqiqatlar ApoE4-ün beynin amiloid betanı necə təmizləməsinə təsir göstərdiyini irəli sürsə də, molekulyar səviyyədə nə baş verdiyi aydın deyildi.

Bununla belə, alimlər əvvəllər ApoE4-ün digər variantlardan fərqli olaraq parçalana biləcəyinə dair sübutlar tapmışdılar, lakin ApoE4-ün bu parçalanmasına hansı zülalın səbəb olduğu məlum deyildi.

ApoE4 deqradasiyasına cavabdeh olan zülalı tapmaq üçün Saghatelyan və Qian Çu potensial şübhəlilər üçün toxumaları yoxlayıblar. Bu zaman yüksək temperatur tələb edən serin peptidaza A1 (HtrA1) adlı bir ferment əsas götürülüb.

HtrA1-in ApoE4-ü ApoE3 ilə necə parçaladığını müqayisə etdikdə bu fermentin ApoE3-dən daha çox ApoE4-ü emal etdiyini, onu daha kiçik, daha az stabil fraqmentlərə parçaladığını aşkar etdilər. Tədqiqatçılar həm təcrid olunmuş zülallarda, həm də insan hüceyrələrində müşahidəni təsdiqləyiblər. Bu tapıntı göstərir ki, ApoE4 olan insanların beyin hüceyrələrində ümumi olaraq daha az ApoE və daha çox protein parçalanma məhsulları ola bilər.

"ApoE4-ün parçalanma məhsullarının zəhərli ola biləcəyi ehtimal olunur"- deyə Saqatelyan bildirib.

"İndi onu parçalayan fermenti bildiyimizə görə, bu fərziyyə üzərində dayanmaq olar".

Tədqiqatçılar HtrA1-in insanlarda ApoE4 və Alzheimer xəstəliyi arasında əlaqə olduğuna əmin olmadan əvvəl nəticələri heyvan tədqiqatlarında sınaqdan keçirilməli və təsdiqlənməlidir. Tədqiqatlar bildirir ki, müsbət nəticə verərsə, xəstəliyin daha yaxşı başa düşülməsinə və potensial yeni müalicə strategiyalarına başlamaq olar.

Aynil