Müasir dövr texnologiyanın sürətli inkişafı ilə xarakterizə olunur. Süni intellekt, avtomatlaşdırma və rəqəmsal texnologiyalar həyatımızın hər sahəsinə nüfuz edib. Bu proses həm müsbət tərəfləri, həm də sosial-mədəni zərbələri ilə müşahidə olunur. Ən çox zərər çəkən sahələrdən biri isə ənənəvi peşələr və sənətlərdir. Tarixi boyunca nəsillər tərəfindən qorunan bəzi peşələr artıq yox olmaq təhlükəsi ilə üz-üzədir.

Sənaye inqilabından bəri insan əməyinin əvəz olunması prosesi davam edir. Avtomatlaşdırma və robot texnologiyaları bir çox sahədə işçi qüvvəsinə ehtiyacı azaldır.

Sfera.az yox olan peşələrdən bir neçəsini və səbəbini təqdim edir:

Xanım dəri ustaları – fabrik istehsalının başlaması ilə dəri istehsalında əl işinə tələb azaldığından xanım dəri ustalarına ehtiyac qalmayıb.
Poliqrafiya sahəsi – çap texnologiyaları və onlayn nəşrlər kağız çapında əl əməyini əvəz edib, buna görə də çoxlu adam bu peşədən uzaqlaşdırıldı.
Əl toxuculuğu və xalçaçılıq – maşın toxuculuğu ənənəvi sənətləri geri plana itələyib.
Teleqram operatoru – Artıq teleqramçı sənətindən istifadə edilmir.
Teleqrafçı – teleqrafın mobil və internet rabitəsi ilə əvəzlənməsi ilə bu sənət artıq yoxdur.
Foto-laborant – rəqəmsal fotoqraflığın yayılması ilə foto lentlərdən istifadə edilmədi.
Kaset və CD mağaza işçiləri – onlayn media xidmətlərinin yayılması ilə bu mağazalar sıradan çıxdı və çoxlu sayda işçi işsiz qaldı.
Xəbər qrafikçiləri – kompüter və proqram təminatlarının əvəzləməsi ilə bu sənət sahiblərinə ehtiyac qalmadı.
Ofis katibi, yazıçı katib – sənədlərin rəqəmsallaşdırılması və elektron idarəetməyə keçid bu peşə sahiblərini işsiz qoydu.
Telefon operatoru – çağrı mərkəzləri və "chatbot"lar səbəbindən belə bir peşəyə ehtiyac qalmadı.
Arxiv işçisi – sənədlərin elektron arxiv sistemlərinə keçirilməsi arxivləşdirmə peşəsini tarixə qovuşdurdu.
Bilet satıcıları – onlayn bilet və mobil tətbiqlər bilet satıcısı peşəsinin ixtisarına səbəb olub.
Foto studiya işçiləri – smartfon və rəqəmsal kameralar bu xidməti göstərən studiyaların sayını kəskin şəkildə azaltdı.
Taksi çağırıcı operatorları – Uber, Bolt və digər mobil tətbiqlərlə operator çağırıcılarına ehtiyac qalmadı.
Poçt kataloqu işçiləri – e-poçt və onlayn sifarişlərlə kataloq işçilərini ixtisara saldı.
Xəritəçilər, Kartoqraflar – GPS və rəqəmsal xəritələr onları da işsiz qoydu.

Ləğv olunan peşələrin sayı çoxdur. Texnologiya həyatımızı asanlaşdırsa da, bir çox peşələrin yox olmasına səbəb olur.

Əl işi sənətlərinin və ənənəvi peşələrin itirilməsi yalnız iqtisadi deyil, həm də mədəni itki deməkdir. Buna görə də bəzi ekspertlər hesab edir ki, dövlətlər bəzi peşələri qorumaq üçün tədbir görməli, gəncləri qədim peşələrə cəlb etməlidirlər. Əks halda, gələcək nəsillər zəngin mədəni irsimizdən məhrum qalacaq.

Niyaz Hacıyev
Sfera.az

Texnologiyanın qurbanına çevrilib yox olan peşələr – ARAŞDIRMA