Azərbaycan qədim tarixə, zəngin mədəni irsə və çoxəsrlik memarlıq ənənələrinə malik ölkədir. Qafqazın mərkəzində yerləşən bu torpaqlarda müxtəlif dövrlərdə yaranmış memarlıq nümunələri xalqın tarixi, dini inancları və estetik zövqünü özündə əks etdirir. Hər bir abidə təkcə daş və kərpic yığını deyil, həm də bir dövrün ruhunu yaşadan sənət əsəridir.

Sfera.az ən məşhur Azərbaycan memarlıq abidələrini təqdim edir:

Qız qalası (XII əsr)

Bakının simvollarından sayılan Qız qalası, İçərişəhərin cənub-şərq hissəsində yerləşir. Tarixçilərin fikrincə, qala XII əsrdə tikilmişdir, lakin onun bünövrəsi daha qədim dövrlərə bizim eradan əvvəl I minilliyə aid edilir. Qız qalasının memarlıq forması unikal sayılır. Silindrik forması, qalın divarları və dənizə baxan panoraması onun həm müdafiə, həm də müşahidə məqsədilə inşa edildiyini göstərir. UNESCO tərəfindən Dünya İrsi Siyahısına daxil edilən bu abidə Azərbaycan memarlığının şah əsərlərindən biridir.

Şirvanşahlar Sarayı Kompleksi (XV əsr)

Bakıda İçərişəhərdə yerləşən Şirvanşahlar sarayı kompleksi XV əsrdə Şirvanşah I Xəlilullahın dövründə tikilmişdir. Kompleksə saray binası, məscid, türbə, hamam və divanxana daxildir. Sarayın memarlıq tərzi Şərq və Qafqaz memarlığının harmonik sintezini nümayiş etdirir.

Divarların naxışları, tağların simmetriyası və daş oyma ornamentləri dövrün yüksək sənət zövqünü əks etdirir. Bu abidə də UNESCO Dünya İrsi siyahısındadır.

Qəbələ qalası

Qəbələ qədim Albaniya dövlətinin paytaxtı olmuş və burada aparılan arxeoloji qazıntılar nəticəsində çoxsaylı qala divarları, müdafiə bürcləri və yaşayış məkanları aşkar edilmişdir. Qəbələ qalası eramızdan əvvəl III əsrdə salınmış, əsrlər boyu Albaniya və sonrakı dövrlərin siyasi və iqtisadi mərkəzi olmuşdur.

Bu abidə Azərbaycanın qədim şəhərsalma ənənələrinin şahididir.

Mömünə Xatun türbəsi (Naxçıvan, XII əsr)

Memar Əcəmi Naxçıvani tərəfindən XII əsrdə tikilmiş Mömünə Xatun türbəsi, Azərbaycan memarlıq məktəbinin ən parlaq nümunələrindən biridir. Onbucaqlı formalı türbə, zəngin kufi yazılar, kaşı bəzəkləri və simmetrik naxışları ilə seçilir.

Bu abidə İslam memarlığının Şərqdəki ən gözəl nümunələrindən biri sayılır və “Azərbaycanın memarlıq incisi” kimi tanınır.

Qala kəndi və Qala Arxeoloji-Etnoqrafik Muzey Kompleksi

Abşeron yarımadasında yerləşən Qala kəndi, orta əsr Azərbaycan yaşayış məkanının qorunmuş nümunəsidir. Burada qədim qala divarları, məscidlər, su quyuları və karvansaralar saxlanılmışdır.

Bu kompleks həm də müasir dövrdə Azərbaycanın tarixi-mədəni irsinin qorunması istiqamətində atılan addımların simvoludur.

Heydər Əliyev Mərkəzi (XXI əsr)

Müasir dövrün memarlıq incilərindən biri olan Heydər Əliyev Mərkəzi (memar Zaha Hadid tərəfindən layihələndirilib) Azərbaycan memarlığının yenilənmə mərhələsini təmsil edir. Ənənəvi formaları müasir texnologiya ilə birləşdirən bu bina dalğavari forması ilə dinamiklik və açılış ideyasını ifadə edir.

Bu abidə Azərbaycanın qlobal memarlıq səviyyəsinə yüksəlişini göstərən simvoldur.

Azərbaycan memarlıq abidələri təkcə daş və kərpicdən ibarət deyil. Onlar xalqın tarixi yaddaşı, dini və estetik dünyagörüşünün daşıyıcısıdır. Qız qalasından Heydər Əliyev Mərkəzinə qədər uzanan bu memarlıq irsi həm qədimliyi, həm də müasirliyi ilə bir-birini tamamlayır.

Bu abidələrin qorunması və gələcək nəsillərə çatdırılması Azərbaycan mədəniyyətinin davamlı inkişafı üçün mühüm əhəmiyyət daşıyır.

Niyaz Hacıyev
Sfera.az

Azərbaycanın ən məşhur memarlıq abidələri - SİYAHI