Ən qiymətli təbii ehtiyatlara malik ölkələr - SİYAHI

Təbii ehtiyatlar əmtəə və ya aralıq məhsullardan hazır məhsula qədər hər şeyi istehsal etmək üçün istifadə olunan xammaldır.Bərpa olunan mənbələr günəş enerjisi, külək enerjisi və su elektrik enerjisi də daxil olmaqla, istifadəsi ilə təchizatı azalmayan mənbələrdir. Qalıq yanacaqlar və mədən metalları kimi bərpa olunmayan ehtiyatlar hasilat nəticəsində tükənən məhdud ehtiyatlardır.

Bəs statistikaya görə, ən qiymətli təbii ehtiyatlara malik ölkələr hansılardır?

Sfera.az xəbər verir ki, Rusiya təbii ehtiyatların dəyərinə görə dünya lideridir.Rusiyanın təbii ehtiyatları 75 trilyon dollar dəyərindədir. Bu da 2023-cü ilin sonunda nominal ÜDM-dən təxminən 37 dəfə çoxdur. Bu məbləğə kömür, neft, təbii qaz, qızıl, ağac və nadir torpaq metalları və s. daxildir. Rusiyanın Təbii Sərvətlər və Ətraf Mühit Nazirliyi 2018-ci ilin sonunda ölkənin mineral ehtiyatlarının ümumi dəyərini 1,44 trilyon dollara bərabər qiymətləndirib.Rusiya 1,32 kvadrilyon kub futla dünyanın ən böyük təsdiqlənmiş təbii qaz ehtiyatlarına sahibdir ki, bu da 2020-ci ilə qədər qlobal ümumi ehtiyatın təxminən 20%-ni təşkil edir. Rusiya həmçinin 6800 ton və ya 2023-cü ilə qədər qlobal qızıl ehtiyatlarının 13%-dən çoxu ilə ikinci ən böyük qızıl ehtiyatına malikdir.Rusiya 2020-ci ildə qlobal tədarükün 12%-i ilə dünyanın üçüncü ən böyük xam neft istehsalçısı idi. Rusiyanın sübut edilmiş neft ehtiyatları təqribən 107,8 milyard barellə dünyanın altıncı ən böyük neft ehtiyatları idi.Sənaye almazlarında ölkə 2022-ci ildə qlobal istehsalın 37%-ni və əmtəə ehtiyatlarının 46%-ni təşkil edib.

İkinci yeri 45 trilyon dollarla ABŞ tutur (2023-cü il üçün ÜDM-dən 1,64 dəfə çox).ABŞ-dəki təbii ehtiyatların demək olar ki, 90%-i ağac və kömürdür. Əslində, ABŞ kömür istehsalında liderdir və 2020-ci ilə qədər dünyanın ən böyük sübut edilmiş kömür ehtiyatlarına sahibdir.Digər ehtiyatlara əhəmiyyətli mis, qızıl, neft və təbii qaz yataqları daxildir. Siyahıya həmçinin qurğuşun, molibden, fosfatlar, nadir torpaq elementləri, uran, boksit, dəmir, civə, nikel, kalium, gümüş, volfram, sink, neft, təbii qaz, ağac və əkin sahələri daxildir.

Üçüncü yerdə 34 trilyon dollarla Səudiyyə Ərəbistanı (2023-cü il üçün ÜDM-dən 31,8 dəfə çox) gəlir.Səudiyyə Ərəbistanı Yaxın Şərqdə kiçik bir ölkədir və Meksikadan bir qədər böyükdür. Ölkə 1938-ci ildə neft kəşf ediləndən bəri aparıcı ixracatçı olub. 2020-ci ilə qədər dünya ehtiyatlarının 15%-i olan ölkənin iqtisadiyyatı böyük ölçüdə neft ixracından asılıdır. Səudiyyə Ərəbistanının digər təbii ehtiyatlarına mis, feldispat, fosfat, gümüş, kükürd, volfram və sink daxildir. 

Siyahıda dördüncü yerdə Kanadadır. Bu nəhəng ölkənin 33,2 trilyon dollar dəyərində təbii ehtiyatları var. Venesuela və Səudiyyə Ərəbistanından sonra üçüncü ən böyük neft yataqlarına malikdir. Ölkənin malik olduğu təbii ehtiyatlara gips, əhəngdaşı, qaya duzu və kalium kimi sənaye mineralları, həmçinin kömür və uran kimi enerji mineralları daxildir. Kanadadakı metallara mis, qurğuşun, nikel və sink, qızıl və gümüş kimi qiymətli metallar daxildir. Kanada təbii qazın aparıcı istehsalçısıdır.

Beşinci yer 27,3 trilyon dollar dəyərində (2023-cü ilin sonunda nominal ÜDM-dən 67 dəfə çox) təbii ehtiyatlara sahib İranındır. 2021-ci ildə bu ölkə Neft İxrac Edən Ölkələr Təşkilatında (OPEC) beşinci ən böyük xam neft istehsalçısı və dünyanın ikinci ən böyük təbii qaz istehsalçısı olub. Digər təbii ehtiyatlara kömür, xrom, mis, dəmir filizi, qurğuşun, manqan, sink və kükürd daxildir. Əkin sahələri, püstə, zəfəran və meyvələr də təxmini dəyərə töhfə verir.

Çin 23 trilyon dollar dəyərində təbii ehtiyatlarla altıncı yerdə qərarlaşıb. Çinin resurslarının 90 faizini kömür və nadir torpaq metalları təşkil edir. Taxta, əkinə yararlı torpaqlar ölkənin digər əsas təbii sərvətləridir.Həmçinin təbii su ehtiyatına görə dünyanın ən böyük hidroenergetika potensialına malikdir. Çinin malik olduğu digər ehtiyatlara neft və təbii qaz, qızıl, alüminium və minerallar daxildir.

Yeddinci yerdə isə Braziliya gəlir. Braziliyanın təbii ehtiyatları (Qızıl, dəmir, neft və uran) 21,8 trilyon dollardır. 2021-ci ildə Braziliya dünyanın doqquzuncu ən böyük neft istehsalçısı idi. 2018-ci ilin hesablamalarına görə, ərazisinin 61,9%-i meşəlik, 23,5%-i isə daimi otlaqlardan ibarət olub. Onun mədən sənayesi boksit, platin, mis, qızıl, dəmir və qalaya diqqət yetirir. Ağac həm də qiymətli təbii sərvətdir. Braziliyanın su elektrik enerjisi istehsalı üzrə böyük gücü var.

Səkkizinci yerin sahibi Avstraliyadır. Avstraliyanın kömür, ağac, mis, dəmir filizi, qızıl və uran kimi təbii ehtiyatlarında təxminən 19,9 trilyon dolları var. ABŞ-nin təxminən 80%-i böyüklüyündə olan Avstraliya böyük neft və maye təbii qaz istehsalçısıdır. Onun sübut edilmiş neft ehtiyatları 2021-ci ilin sonunda 2,4 milyard barel olub. Ölkə həm də qlobal kömür ixracının 29%-i ilə ən böyük xalis kömür ixracatçısıdır. Onun digər təbii ehtiyatlarına alüminium oksidi, dəmir filizi, mis, qalay, qızıl, gümüş, uran, nikel, volfram, nadir torpaq elementləri, mineral qumlar, qurğuşun, sink və almaz daxildir.

İraq 15,9 trilyon dollarlıq təbii ehtiyatla doqquzuncu yerdədir. Onun səhra relyefində neft, təbii qaz, fosfatlar və kükürd var. İraq OPEC-də ikinci ən böyük xam neft istehsalçısıdır. O, sübut edilmiş xam neft ehtiyatlarına görə dünyada altıncı yerdədir və gəlirlərinin böyük bir hissəsi xam neftin ixracından asılıdır.

Sonuncu – onuncu yerin sahibi isə təbii ehtiyatları 14,3 trilyon dollar dəyərində olan Cənubi Amerika ölkəsi Venesueladır. Bunlara dəmir, təbii qaz və neft daxildir. 2023-cü ildə ABŞ-nin sanksiyaları nəticəsində faktiki hasilat azalsa da, dünyada sübut edilmiş ən böyük neft ehtiyatlarına sahib idi. Venesuela əhəmiyyətli təbii qaz ehtiyatlarına da malikdir. Digər təbii ehtiyatlara dəmir filizi, qızıl, boksit, hidroenergetika və almaz daxildir.

Azərbaycanın təbii ehtiyatlarının dəyəri ilə bağlı isə rəsmi məlumat açıqlanmır. Yanlız əsas fondların (binalar, torpaq sahələri, istehsal müəssisələri və s.) cari qiymətlər və dəyəri açıqlanır. 2024-cü ilin əvvəlinə olan məlumata görə, əsas fondların dəyəri 281 milyard manat olub. Bunun 141 milyard manatdan çox hissəsi neft-qaz sektoruna aiddir. 

Firuzə Əliyeva

Sfera.az