Son dövrlər texnoloji yeniliyin müəllimlik peşəsini sıradan çıxaracağı, süni intellektin müəllimi əvəz edəcəyi ilə bağlı iddialar var.

Bəs bu mümkün ola bilərmi?

Mövzu ilə bağlı Sfera.az-a açıqlamasında təhsil eksperti Kamran Əsədov bildirib ki, hər bir yeni dövrdə bir çox köhnə peşələr sıradan çıxır, amma süni intellekt müəllimləri tamamilə əvəz edə bilməz. Bunun bir neçə əsaslandırılmış səbəbi var. Onun sözlərinə görə, müəllimlər, sadəcə dərs öyrədən deyil, həm də şagirdləri ilə emosional və sosial əlaqə quran, onların ehtiyaclarını, duyğularını anlayan və onlara uyğun dəstək verən şəxslərdir:

“Emosional zəka, empatiya və motivasiya kimi bacarıqlar süni intellekt üçün təkrarlanması çətin olan xüsusiyyətlərdir. Məsələn, şagirdin dərsə maraqsız görünməsi və ya özünü kənarlaşdırması zamanı müəllim onu dəstəkləyərək motivasiyasını artırır, ona fərdi diqqət yetirir və emosional ehtiyaclarına cavab verir. Süni intellekt belə halları tam anlayaraq doğru dəstək verə bilməz.

Müəllimlər dərs zamanı müxtəlif metodlar tətbiq edərək şagirdlərin fərqli öyrənmə tərzlərinə uyğunlaşa bilirlər. Məsələn, vizual, eşitmə və ya praktiki öyrənmə tərzi olan şagirdlərə fərqli yanaşmalar tələb olunur. Süni intellekt, müəyyən modellərə və verilənlərə əsaslanaraq fərdiləşdirilmiş tədris təqdim etsə də, şagirdlərin öyrənmə tərzlərinə spontan adaptasiya olmaqda hələ kifayət qədər çevik deyil”.

K.Əsədov qeyd edib ki, müəllimlər, akademik biliklərin ötürülməsindən əlavə, şagirdlərə etik prinsipləri, dəyərləri və sosial bacarıqları da öyrədirlər:

“Müəllimlər şagirdlərə empatiya, dürüstlük, əməkdaşlıq, məsuliyyət kimi dəyərləri birbaşa davranışları ilə nümayiş etdirir və onların öyrənilməsini təmin edirlər. Süni intellekt isə belə dəyərləri təbliğ etməkdə və nümunə olmaqda məhduddur, çünki o, yalnız verilən məlumatlar əsasında işləyir və etik seçimlərdə insan qədər təcrübəli və çevik deyil.

Sinifdə şagirdlər arasında müxtəlif münaqişələr, anlaşılmazlıqlar və sosial problemlər meydana çıxa bilər. Müəllimlər bu cür halları empatiya, ədalət və təcrübə ilə idarə edərək təhlükəsiz və öyrədici bir mühit yaradırlar. Süni intellekt, belə problemləri həll etmək üçün əvvəlcədən proqramlaşdırılmış qaydalar və məlumatlar əsasında qərar verir, lakin bu yanaşma hər zaman insani dəyərlər və anlayışlarla uyğun gəlməyə bilər. Belə hallarda Süni intelekktin qərarları mexaniki və qeyri-adaptiv ola bilər”.

Ekspert vurğulayıb ki, süni intellekt əsasən müəyyən məlumatlar üzərində işləyir və bu məlumatlara əsasən qərarlar qəbul edir, lakin hər bir tələbə unikaldır və bəzən fərdi yanaşma tələb edir:

“Məsələn, bəzi tələbələr emosional çətinliklər, xüsusi öyrənmə ehtiyacları və ya sosial-maddi problemlər yaşayır. Müəllimlər, fərdi yanaşma ilə tələbələrin ehtiyaclarını qarşılaya bilir, onlara xüsusi diqqət yetirərək dəstəkləyir. Süni intellekt isə belə halları anlamaq və uyğun yanaşma göstərməkdə məhdudiyyətlərlə üzləşir”.

K.Əsədov bildirib ki, müxtəlif beynəlxalq təcrübələr və tədqiqatlar da süni intellektin müəllimləri tam əvəz edə bilməyəcəyini göstərir:

“Məsələn, “McKinsey & Company” tərəfindən aparılmış tədqiqat göstərir ki, süni intellekt tədris materiallarının hazırlanması və qiymətləndirilməsi kimi sahələrdə faydalı olsa da, şagirdlərə fərdi dəstək vermək, sosial bacarıqları inkişaf etdirmək və fərdi ehtiyacları müəyyən etməkdə kifayət qədər effektiv deyil. Digər tərəfdən, UNESCO-nun 2023-cü ildə apardığı tədqiqatlar da süni intellektin təhsildə yalnız dəstəkləyici rol oynaya biləcəyini vurğulayır, amma müəllimlərin yerini tam əvəz edə bilməyəcəyini bildirir”.

Kamran Əsədov vurğuladı ki, süni intellekt müəllimlərin bəzi funksiyalarını asanlaşdırmaq və tədris prosesini daha effektiv hala gətirmək üçün mühüm bir vasitə ola bilər, lakin müəllimlərin emosional, etik və sosial bacarıqlarını, yaradıcılıqlarını və adaptasiya qabiliyyətlərini əvəz etmək hələ mümkün deyil:

“Təhsil yalnız bilik ötürməklə kifayətlənmir, o həm də insani əlaqələr, dəyərlər və həyat üçün vacib bacarıqların inkişaf etdirilməsi prosesidir. Buna görə də süni intellektin təhsildə müəllimlərin rolunu tamamilə əvəz etməsi çox çətindir”.

Firuzə Əliyeva

Müəllimlər TƏŞVİŞDƏ: Süni intellekt bu peşəni sıradan çıxaracaq?