Şimpanzelər alimləri şoka saldı: "Ana" sözünü deyə bilirlər
Meymunlar DNT-lərinin 98,8%-ni insanlarla paylaşırlar, bəs bizi bu heyvanlardan fərqləndirən nədir? Alimlərin çoxlu arqumentləri olsa da, əsas mübahisələrdən biri şimpanzelərdə nitqin olub-olmaması ilə bağlıdır.
Şimpanzelərin nəyə qadir olduğuna dair uzun müddətdir mövcud olan inanclara qarşı çıxanlar var, lakin bəzi tədqiqatçılar hələ də buna şübhə ilə yanaşırlar.
Sfera.az bildirir ki, şimpanzelərin niyə insan nitq səslərini çıxara bilmədiyini izah etmək üçün iki əsas nəzəriyyə var. Birincisi, səbəb dodaqlarda, dildə və ya ağız sistemində fizioloji problem ola bilər. İkincisi, onların bu səsləri çıxarmağa imkan verən beyin yollarının olmamasıdır. Lakin şimpanzelərin yeni videosu heyvanların nitq üçün əsas “materiallarının” olmadığı fikrini rədd edir.
Bəzi heyvanlar insan nitqini təqlid edə bilirlər. Bir qayda olaraq, bu, bizimkinə bənzər səs aparatı olmayanlara, məsələn, balinalara və ya digər dəniz məməlilərinə aiddir. İnsan körpələrində isə “ana” kimi sözlər çox vaxt ilk görünən sözlər sırasında olur.
Alimlər yeni araşdırmada Conni və Renata adlı iki şimpanzenin köhnə videolarını araşdırıblar. Onların hər biri “ana” sözünü deməyi bacarıb. Qeyd edək ki, Conninin videosu ABŞ-ın Florida ştatındakı meymunlar sığınacağında lentə alınıb. Ancaq alimlər onun həyatının şərtlərini və danışmağı necə öyrəndiyini bilmirlər.
Komanda qeyd edir ki, əvvəlki tədqiqatlar bu gün etik standartlara cavab verməyən elmi işlərə əsaslanırdı. Sadə dillə desək, dil öyrənən heyvanlar emosional, ekoloji və sosial cəhətdən zərər görüblər. Çoxları vəhşi təbiətdə analarının əlindən alınaraq insanların əli ilə baxımsızlığa və qəddarlığa məruz qalıb.
Bütün çaşqınlığı və bu mübahisəli mövzunu aradan qaldırmaq üçün alimlər yeni bir təcrübə keçirdilər. Parkinson xəstəliyinə görə nitq patologiyası diaqnozu qoyulan insanların səsi ilə şimpanzelərin səsləri qarışıb. Hər bir səs yalnız bir neçə söz danışırdı və tədqiqat iştirakçıları səslərdən ikisinin şimpanzelərə aid olduğunu bilmirdilər. Daha sonra iştirakçılardan təcrübə zamanı deyilən sözləri yazmaq istəndi. Əgər iştirakçılar “ana” yazsaydı, bu, şimpanzelərin dediyi sözlərin insan fonetikası ilə oxşar olduğunu ifadə edərdi.
Təcrübə iştirakçılarının əksəriyyəti həqiqətən də Renatanın “ana” sözünə oxşar səslər çıxardığını eşidiblər. Eyni zamanda Conninin səsləndirdiyi səslər əksər hallarda səs-küy kimi qəbul edilirdi. Beləliklə, təcrübənin nəticələri göstərir ki, şimpanze həqiqətən də insanların “ilk sözlərini” çoxalda bilir.
Alimlər indi şimpanzeləri əvvəllər az qiymətləndirdiyimizə və onların həqiqətən danışma üçün lazım olan sinir yollarına sahib olduqlarına inanırlar. Alimlər hesab edirlər ki, böyük meymunlar insan sözlərini çoxalda bilirlər, lakin yarım əsr əvvəl elm bunu sübut edə bilmirdi. Əlbəttə ki, bu, tədqiqatçıların səhvidir.
Ancaq bütün alimlər belə nəticələrlə razılaşmırlar. Göttingendəki Alman Primat Mərkəzindən alim Culiya Fişerin fikrincə, şimpanzelərin səslə istehsal etdiklərinin insan nitqi ilə heç bir əlaqəsi yoxdur.
Aysel
Sfera.az