Cinayətə görə cəzanın dönməzliyi prinsipinin təmin olunması və bu zaman ayrı-seçkiliyə yol verilməməsi bütün sivil toplumlarda ədalətə ictimai inamı nə qədər gücləndirirsə, əfv və amnistiya aktları da dövlət-vətəndaş münasibətlərində bir o qədər mühüm rol oynayır. Yunan mənşəli amnistiya sözünün tərcüməsi bağışlamaq mənasını verir və cəmiyyət tərəfindən dövlət humanizminin əsas göstəricilərindən biri kimi qəbul edilir.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2024-cü il 28 dekabr tarixli Sərəncamı ilə 2025-ci il ölkəmizdə “Konstitusiya və Suverenlik İli” elan olunub. Prezident İlham Əliyevin amnistiya təşəbbüsünün məhz bununla bağlı olması cəmiyyətimizə həm də o mesajı verir ki, Əsas Qanunun-Konstitusiyanın ali hüquqi qüvvəsinin ölkəmizin bütün ərazisində bərqərar edilməsi ilə yeni tarixi mərhələnin əsası qoyulub. Bu tarixi mərhələ milli ləyaqət hissimizi uzun illər təhdid etmiş xarici təcavüzə qalib gəldiyimizi ifadə etməklə yanaşı, ölkəmizdə tarixi ədalətin və onun təməlində dayanan hüquq anlayışının da zəfər çaldığını təsbit edir. Humanizm isə dövlət ədalətinin güzgüsü, hüquq sisteminin ayrılmaz tərkib hissəsidir. Bağışlamaq insanın keçmişini dəyişə bilməsə də, ona və doğmalarına gələcəklə bağlı ümid verən ən güclü motivasiyadır.

2024-cü ilin prezident seçkilərində Prezident İlham Əliyevin və birinci xanım Mehriban Əliyevanın ailə üzvləri ilə birgə məhz Xankəndidə səs vermələri cəmiyyətimizə yeni tarixi mərhələnin başlandığını ifadə edən açıq mesaj idi. Prezidentin həmin il fevralın 14-də səsləndirdiyi bu bəyanat isə separatçılıqla bağlı cinayətlərə görə cəzanın qaçılmazlığını təsbit etdiyi qədər, ölkəmizdə ədalətin bərpasına və qanunun aliliyinə bəslənilən ictimai inamın təsadüfi olmadığını ifadə edirdi: “Mən Azərbaycanın istənilən yerində səs verə bilərdim, ancaq hesab etdim ki, Xankəndidə səs verməyim daha düzgün olar... Orada verdiyim səs, o qutuya atdığım bülleten, sadəcə olaraq, bülleten deyildi. Bu, erməni separatçılarının tabutuna vurulan son mismar idi”.

Bu həm də o demək idi ki, Azərbaycan Konstitusiyasının təməl prinsipləri ölkəmizin bütün ərazisində işlək vəziyyətə gətirilir, vətəndaşın dövlətdən daha böyük gözləntilərinin reallaşması üçün yeni imkanlar açılır. Heç şübhəsiz ki, bu reallığın təməlində qarşılıqlı etimad mühiti dayanır və bu amil gözlənilən Amnistiya aktına xüsusi ictimai-siyasi, hüquqi çalar verir. Humanistliyin güzgüsü hesab olunan bu cür Aktlar nəticə etibarilə barışığa, cəmiyyətdə mərhəmət hissinin təşviqinə və təkrar sosiallaşmaya bəslənilən ümidlərin güclənməsinə xidmət edir, eləcə də ictimai münasibətlərin yalnız hüquqi müstəvidə tənzimlənə biləcəyi mesajını verir.

Müasir Azərbaycanda dövlət səviyyəsində humanizm siyasətinin bünövrəsini qoyan Ümummilli Lider Heydər Əliyevin ölkəmizə rəhbərliyi dövründə 7 amnistiya aktı qəbul edilib, 32 Əfv Sərəncamı imzalanıb. Ulu Öndər Heydər Əliyevin humanizm ənənəsinə sadiq qalan Prezident İlham Əliyev tərəfindən ötən illər ərzində 39 Əfv Sərəncamı imzalanıb, həmin dövrdə 5 amnistiya aktı qəbul edilib. İndiyədək qəbul olunmuş 12 amnistiya aktı 130 mindən çox vətəndaşa şamil olunub.

Prezident İlham Əliyevin hazırkı Amnistiya təşəbbüsü əhatə dairəsinin genişliyi və şamil olunacaq şəxslər kateqoriyası baxımından xüsusi diqqət çəkir. Layihəyə əsasən, ölkəmizin ərazi bütövlüyünün və suverenliyinin qorunması uğrunda aparılan döyüş əməliyyatlarında, o cümlədən Vətən müharibəsində və 2023-cü ilin antiterror əməliyyatında iştirak etmiş şəxslərin, eləcə də bu əməliyyatlarda həlak olmuş və ya itkin düşmüş şəxslərin yaxın qohumlarının, Ermənistanın mülki əhalimizə qarşı hərbi təxribatı nəticəsində əlil olmuş şəxslərin, habelə qadınların, 60 yaşına çatmış şəxslərin, cinayət törədərkən yetkinlik yaşına çatmayanların və digər şəxslərin cəzadan və ya cinayət məsuliyyətindən azad edilməsi nəzərdə tutulur. Amnistiya aktının 20 mindən çox şəxsi əhatə edəcəyi gözlənilir. İlkin təhlillərə görə, 5 mindən çox məhkum azadlıqdan məhrumetmə cəzasından azad olunacaq, 3 mindən artıq şəxsin həmin cəza növü azaldılacaq. Proqnozlaşdırılır ki, 7 mindən çox məhkum azadlığın məhdudlaşdırılması cəzasından, 4 minə yaxın məhkum azadlıqdan məhrumetmə ilə bağlı olmayan digər cəzalardan, o cümlədən şərti cəzalardan, mindən çox şəxs isə cinayət məsuliyyətindən azad ediləcək.

Bu o deməkdir ki, insan amili, humanizm və mərhəmət hissi, ötən illərdə olduğu kimi, bu gün də dövlət siyasətinin mərkəzində dayanır. Amnistiya təşəbbüsü imkan verəcək ki, minlərlə ailə doğmalarına qovuşmağın sevincini yaşasın, cəmiyyətimizə faydalı olmaq üçün toparlanmağa stimul qazansın. İnanıram ki, rəsmi orqanlarla yanaşı, bütövlükdə cəmiyyətimiz də əlindən gələni edəcək ki, dövlətin yenidən etimad göstərdiyi insanlar adaptasiya dövrünü daha yüngül keçirsin.

Ülvi Quliyev
Milli Məclisin deputatı

Dövlət humanizmi və yeni tarixi mərhələ