Çin liderinin Qərbə göründüyündən fərqli üzü: Si Cinpin əslində kimdir?

Çin prezidenti olaraq 10 ildən sonra o, güc və birlik nümayiş etdirir, lakin səhhəti ilə bağlı problemlər və bir-bir yoxa çıxan nazirlər fərqli mənzərə yaradır. 

Si Cinpinin hakimiyyətdə olduğu ilk onillik onun hiper-avtoritar doktrinasını üzə çıxardı. O, bütün rəqiblərini kölgədə qoyaraq, korrupsioner və laqeyd məmurları təmizlədi. Kommunist Partiyasının sıravi üzvlərindən sonsuz sədaqət tələb edən Cinpin müxalifəti susdurmağı bacardı. O, partiyanın marksist prinsiplərini Konfutsi hikmətləri ilə birləşdirərək, təkpartiyalı idarəetmə ətrafında millətçi kəsimi cəmləşdirdi. 70 yaşlı Si Cinpin nadir hallarda üz-üzə müsahibələr verir və ya pərdə arxası fəaliyyətinə nəzər salmağa imkan verir.

Bəs Si Cinpin onilliklər boyu kollektiv rəhbərliyi necə yüksəldib və Çin siyasətini öz ətrafında yenidən qurub? Onun avtokratik dönüşü partiyanı xilas edəcək, yoxsa gələcək qarışıqlıq üçün toxum səpəcək? O, dünyanı getdikcə avtoritarlaşan Çin üçün təhlükəsiz edəcək, yoxsa ölkəsini tək adam idarəçiliyinin bərbad günlərinə qaytaracaq?

Sfera.az xəbər verir ki, "The Telegraph" bu suallara cavab tapmağa çalışıb.

Bu suallara cavab vermək daha da çətinləşib. Çində qəbul edilən qərarlar Wall-Street (Uoll-strit)və Silikon Vadisindən tutmuş ucqar fabrik mərtəbələrinə qədər dünyanın demək olar ki, hər yerində siyasətə, biznesə və adi həyatlara təsir edə biləcəyi bir dövrdə daha vacibdir.

Si Cinpin 10 il əvvəl, 2013-cü ildə Kommunist Partiyasının baş katibi seçildikdən bir il sonra Çin Xalq Respublikasının sədri olub.

Partiya insayderləri Cinpini mikro menecer kimi təsvir edirlər. Onun mikro-idarəetmə tərzi bir çox bürokratlara bənzəyir. İdarəetməni institusionallaşdırmaq vədlərinə baxmayaraq, o, siyasi planların necə tərtib olunduğuna və həyata keçirilməsinə birbaşa təsir göstərir.

İki yüksək səviyyəli nazirin bu yaxınlarda yoxa çıxması Si Cinpinin hökmran rəhbərliyinin bəzi görünən nəticələrini ortaya qoyur. Qin Gang, heç bir izahat verilmədən iyul ayında xarici işlər naziri postunda qəfil uzaqlaşdırılıb. Bu arada, müdafiə naziri Li Şanqfu avqust ayından bəri ictimaiyyətə görünmür. Bəzi xəbərlər onun istintaqa cəlb edildiyini göstərir. Çin rəsmiləri hər iki nazirin başına nə gəldiyini rəsmi şəkildə izah etməyiblər.

Hər iki halda təfərrüatlar az olsa da, məlum olan odur ki, həm Qin, həm də Li Cinpin tərəfindən şəxsən seçilib. Bu da Çin liderinin işə götürmək üçün təmiz və ixtisaslı məmurları seçmək bacarığını şübhə altına alır. Onların yoxa çıxması həm də məxfiliyə böyük önəm verən Cinpin dövründə Çinin qara qutu siyasətinin daha da qeyri-şəffaf olduğunu əks etdirir.

Xarici olaraq, Si Cinpin güc və Kommunist Partiyasının birliyini nümayiş etdirir. 2022-ci ilin sonlarında onun COVID-19 siyasətinə qarşı kütləvi etirazlar və Çinin pandemiyadan sonrakı ləng iqtisadi bərpası ilə bağlı narahatlıq ictimai etimadın bir qədər zəiflədiyini göstərirsə də, Cinpin nəzarəti möhkəm saxlayır. Onun müttəfiqləri, Cinpinin yaxın sirdaşı və keçən ay Rişi Sunak ilə görüşən Baş nazir Li Qiang bütün önəmli güc mövqelərini tuturlar.

 
Uyğurlar və Honq Konqlular arasında narazılıq qaynayır. Han olmayan etnik qruplar arasında monqol çinlilərin nümunəvi azlıqlar kimi qəbul edilməsi icmalar arasında qəzəbi artırıb. Tayvana qarşı qılınc zərbələri daha da anti-Çin əhval-ruhiyyəsini artırıb. Bu, Birləşmiş Ştatlar və digər demokratik ölkələri Taybey ilə əlaqələri gücləndirməyə sövq edib. Cinpinin ordunu modernləşdirmək və ərazi mübahisələrində gücünü tətbiq etmək səyləri də regional gərginliyi qızışdırıb və silahlı münaqişə xəyalını artırıb.

Reaksiyalara baxmayaraq, Cinpin təslim olmaq haqqında düşünmür. O, Xalq Azadlıq Ordusunu (People’s Liberation Army - PLA) modernləşdirmək üçün səylərini davam etdirir. Çin rəsmiləri və dövlət mediası tez-tez təkmilləşdirilmiş Xalq Azadlıq Ordusunun Tayvanı asanlıqla – “üç gün ərzində” ələ keçirə biləcəyi barədə xəbərlər yayımlayır. 

Bəziləri deyir ki, Xalq Azadlıq Ordusunun hələlik məqsədi Tayvanı rəsmi müstəqillik elan etməkdən çəkindirməkdir. Bu, Çinə görə "casus belli" (müharibə səbəbi)  hesab edilən edilən bir addımdır.

Hətta Pekinin öz qiymətləndirmələrinə görə, Tayvanı ələ keçirmək çətin bir işdir. Bu, üç əsas mərhələni əhatə edəcək: havadan bombardmanlar, raket zərbələri və dəniz blokadaları ilə Tayvan müdafiəsinin dağıdılması və Tayvanın özündə döyüşlər. 

ABŞ-nin birbaşa münaqişədə oynaya biləcəyi dəqiq rol bəlli deyil. Bəzi analitiklər deyirlər ki, Cinpinin hərbi modernləşdirilməsi Qərbi Sakit Okean regionunda balansı Çinin xeyrinə dəyişib. Pekin ordusunu Amerika qüvvələrini uzaqda saxlaya biləcək uzun mənzilli “təyyarədaşıyıcı-qatil” raketlər kimi yeni silahlarla təmin edir. 

“Nəticədə, Tayvanın taleyi ABŞ-Çin strateji rəqabətinin necə olacağından asılı olacaq” - təqaüdçü tayvanlı admiral Li Hsi-min deyir.

Kritik sual yaranır: Kommunist Partiyası vahid Çin vizyonunu təmin etmək üçün gücdən istifadə edəcəkmi?

"Pekin dinc birləşməyə üstünlük verir və hərbi əməliyyatlar son çarədir, lakin biz Cinpinin nə düşündüyünü həqiqətən bilə bilmərik" -  admiral Li Hsi-min xəbərdarlıq edir.

Si Cinpinin şəxsi keyfiyyətləri onun yanaşmasına da bir qədər işıq salır. Onun atası, inqilabçı və yüksək çinli məmur Si Zhongxun hakimiyyəti ələ keçirməyə çalışan antipartiya qruplaşmasına rəhbərlik etdiyi üçün 1962-ci ildə rəhbərlik tərəfindən “aradan götürülüb”.

Daha pisi, bu təqiblərin 1966-cı ildə, Cinpinin 13 yaşı tamam olanda Mədəni İnqilabın başlanmasından sonra davam etməsi idi. O, keşməkeşli onilliyin ilk illərində Qırmızı Mühafizəçilər tərəfindən edam edilməklə hədələnərək üç-dörd dəfə həbs olunub.

Si Cinpin 2000-ci ildə dövlət jurnalına deyib: “Mən inadkar olduğum və zorakılığa məruz qalmağı istəmədiyim üçün üsyançı dəstəni incitdim”.

Bu, Cinpinə siyasətin qəddarlığını və hakimiyyətdə olmağın çətinliklərini öyrədib:

“İqtidarla az əlaqəsi olan, ondan uzaq olan insanlar bunları həmişə sirli və yenilik kimi görürlər. Ancaq mənim gördüklərim sadəcə səthi şeylər deyil... Mən siyasəti daha dərindən başa düşürəm”.

Onun birinci həyat yoldaşı Ke Xiaomiminq Çinin Böyük Britaniyadakı keçmiş səfirinin qızı idi. Lakin cütlük anlaşa bilməyib. Si Cinpin həyat yoldaşəna onunla birlikdə Britaniyaya getməyəcəyini bildirdikdən sonra boşanıblar. Cinpinin rəsmi tərcümeyi-halında bu evlilik barədə heç nə yazılmayıb.

İkinci evliliyi Si Cinpinin hərbi əlaqələrini gücləndirdi və möhkəm imicinə bir pillə də əlavə etdi. Cinpin özündən doqquz yaş kiçik olan məşhur müğənni Penq Liyuanla 1986-cı ilin sonlarında dostları vasitəsilə tanış olub.

1987-ci ilin sentyabrında ailə qurduqları zaman bu çox da səs-küyə səbəb olmayıb. 2000-ci illərdə Cinpinin milli profili böyüdükcə, Peng onun vəkili oldu. Peng müsahibələrində Cinpini çox sevən həyat yoldaşı, qızı və yeganə övladı Mingzeyə səbirli ata kimi tərifləyib.

 Onun siyasi fəaliyyəti məhdud olsa da, hökumətin məsləhətçi orqanının üzvü və HİV/QİÇS-in qarşısının alınması üzrə xoşməramlı səfir olub. Elit dairələrdə o, tez-tez özünü ailənin siması kimi təqdim edib, hətta şəxsi ziyafətlərdə həyat yoldaşının adından danışıb.

Cinpinin öz sözləri ilə, eləcə də onu tanıyanların sözləri ilə desək, ambisiyaları onu var-dövlətə deyil, hakimiyyətə aparıb. 

“Siyasətə girmək, varlanmaq xəyalının olmamağı deməkdir".

Kommunist Partiyasının rəhbəri olaraq, Cinpin özünü iqtisadiyyat və maliyyə, milli təhlükəsizlik, xarici əlaqələr, hüquqi məsələlər və kiber siyasət də daxil olmaqla əsas sahələrə nəzarət edən komitələrin rəhbəri adlandırıb. O, əsas vəzifələrə yaxın sirdaşlarını və etibarlı tərəfdaşlarını yerləşdirdi və rəqiblərini vəzifələrdən çıxardı və ya səlahiyyət bazalarından ayırmaq üçün sahələrini dəyişdirdi. Bəzi hallarda Cinpin intizam araşdırmaları vasitəsilə köməkçilərini və tərəfdarlarını təmizləyərək potensial rəqiblərini zərərsizləşdirdi.

Bu arada, Si Cinpin əlçatmaz oldu. Bir dəfə o, xarici dövlət adamlarına cib telefonunun olmadığını deyib. Bu, o deməkdir ki, ən yaxın məsləhətçiləri istisna olmaqla, insanların çoxu onunla yalnız diqqətlə yoxlanılmış görüşlər, telefon zəngləri və yazılı müraciətlər vasitəsilə əlaqə saxlaya bilər.

Cinpin ilk dəfə 2012-ci ildə partiyanı təmizləməyə söz verəndə, bir çox məmurlar onun köhnəlmiş oyun kitabına əməl etdiyini düşünürdülər. Lakin Cinpin demək olar ki, əsl qan gölünə başladı. Partiya Cinpin hakimiyyətə gəldikdən sonra 10 il ərzində 4,6 milyondan çox insanı cəzalandırıb. Təkcə 2021-ci ildə intizam pozuntularına görə 627 min insan cəzalandırılıb ki, bu da Hu Jintaonun rəhbərliyinin son ilindəki  (2012-ci il) ümumi rəqəmdən təxminən dörd dəfə çoxdur.

Qeyd edək ki, Hu Jintao on il Çinin prezidenti olub. Cinpin prezident seçilməmişdən əvvəl beş il onun vitse-prezidenti kimi fəaliyyət göstərib.

Cinpin 2013-cü ildə İntizam Təftişi üzrə Mərkəzi Komissiyanın (CCDI) yüksək səviyyəli rəsmilərinə demişdi: “Korrupsiya cəmiyyətin xərçəngidir”.

Cinpin Çinin tibb, maliyyə və idman sənayesi üzrə korrupsiyalaşmış və səhlənkar məmurları, hətta polis sıralarında bəzi vəzifəli icraçıları da təmizlədi. Uzun müddət davam edən intizam tədbirlər bu il də davam etdirilir.

“Bir çox hobbim var, ən böyüyü oxumaqdır. Oxumaq mənim üçün həyat tərzinə çevrilib”- deyən Cinpin 2013-cü ildə əsərlərini oxuduğunu iddia etdiyi Çexov, Dostoyevski və Tolstoy da daxil olmaqla, səkkiz rus yazıçısının adını yalnız dəqiqləşdirdikdən  jurnalistlərə demişdi.

İki ay sonra Cinpin yeniyetməlik illərində yunan filosoflarının çoxlu əsərlərini oxuduğunu deyərək bu dəfə Yunanıstanın baş nazirini valeh etmişdi. Növbəti il Cinpin Fransaya səfər edəndə Monteskyö, Volter, Russo, Didro, Sartr və başqa yazıçıları oxuması ilə öyünüb. Dövlət mediası Si Cinpini savadlı bir lider kimi qiymətləndirib, onun sevimli kitablarının siyahısını dərc edib.

​
İnqilabçı liderlərin və yüksək rütbəli məmurların reklamı Cinpinin həmkarları arasında söz-söhbət yaratdı. Onların bir çoxu belə nəticəyə gəldi ki, Cinpin ədəbi şücaətlə bağlı qəribə iddiaları onun formal təhsilinin olmaması ilə bağlıdır.

“Cinpin ali təhsilli deyil. O, sadəcə ibtidai və orta təhsil alıb” - Çin liderini onilliklər ərzində tanıyan biri deyib.

 "O, bu mövzuda çox həssasdır"

Onun hakimiyyətdə nə qədər qalmaq istədiyini çox az adam, bəlkə də, heç Cinpinin özü də bilmir. O, varis təyin edib-etmədiyini, nə vaxt və ya necə təyin edəcəyini də heç vaxt açıqlamayıb. Cinpinin ağlında vaxt qrafiki ola bilər, lakin dəyişən şərtlər onu bu planları yenidən düşünməyə məcbur edə bilər. Qeyri-müəyyənlik partiya elitasını ayaq üstə saxlayır, Çin liderinə nəzarəti əldə saxlamağa kömək edir və potensial varisləri qiymətləndirmək üçün ona vaxt qazandırır.

2012-ci ildə partiya sədri olduqdan sonra, Cinpin Maodan sonra ilk dəfə görünməmiş dərəcədə şəxsi nüfuz qazanıb. O, özünü partiyanın “əsas” lideri və yaşayan ən böyük nəzəriyyəçi elan edib. Cinpin partiya daxilindəkilərin dediyi kimi, “Marksın yanına gedənə” qədər özünün Çinin görkəmli siyasətçisi olaraq qalmasını təmin etdi. O, prezidentlik müddətinə qoyulan məhdudiyyətləri ləğv edərək, sələfləri tərəfindən təyin edilən təqaüd normalarını artırdı. Maodan sonrakı dövrün ən mühüm siyasi islahatlarını ləğv etdi.

2019-cu ilin əvvəlində Cinpin İtaliya, Monako və Fransaya səfərə çıxdıqda, ev sahibləri onu təntənəli şəkildə və dövlət ziyafətləri ilə qarşıladılar. Bəzi müşahidəçilər üçün isə onun qeyri-adi yerişi diqqəti cəlb etdi.

Televiziya görüntüləri Cinpinin görməli yerləri gəzərkən yüngül axsaqlıqla yeridiyini göstərir. Nitsa şəhərində Fransa Prezidenti Emmanuel Makronla görüşdə Cinpin oturacağına əyləşmək üçün hər iki qolunu kreslosuna sıxıb. Görüntülər "Twitter"də və xarici Çin mediasında əzələ tutulmasından tutmuş podaqraya qədər bir çox fərziyyələrə səbəb olub. Başqa sosial şəbəkələrdə bəzi çinli akademiklər də Çin liderinin səhhəti haqqında şaiyələr yayıblar.

2020-ci ildə Şençjendə canlı yayımlanan çıxışı zamanı Cinpin dəfələrlə öskürüb. Dövlət televiziyası yayımı dayandırıb və bunun əvəzinə tamaşaçıları daha çox söz-söhbətə səbəb olan bir epizoda baxmağa sövq edib.

Bir çox avtoritar təkpartiyalı dövlətlər kimi, Çində də yüksək vəzifələrdə vakant yerləri doldurmaq üçün aydın prosedurlar yoxdur. Cinpinin partiyası onun şəxsiyyəti ilə o qədər idarə oluna bilər ki, potensial varislərindən bir neçəsi onun yoxluğunda belə partiyanı effektiv şəkildə idarə edə bilər.

Cinpin Çinin feodal keçmişini aşan bir sistem quracağına, onun şöhrətini bərpa edəcəyinə və tarixin ən böyük dövlət xadimləri arasında yerini möhürləyəcəyinə söz vermişdi. Lakin onun yeni görkəmli Kommunist Partiyası müəyyən mənada köhnə imperiya bürokratiyalarına bənzəyir: daha böyük və daha yaxşı təşkil edilmiş, lakin heç də az avtokratik olmayan, sərt və varisliklə bağlı çətinliklərdən əziyyət çəkən.

Eynilə Çin antik dövrü boyunca liderlərin öldükdən sonra onların hakimiyyətinin sona çatdığı kimi, Si Cinpin də Çin Xəyalında yeganə uğursuzluq nöqtəsinə çevrilmiş ola bilər. Si Cinpinin partiyasının əsas lideri olmadan bir arada qala biləcəyi isə bəlkə də yalnız zamanın cavab verə biləcəyi sualdır.
 

Aynil Camal