Hitlerdən qaçaraq gəldiyi Türkiyədə müasir stomatologiyanın əsasını qoyan alim

1880-ci ildə anadan olan Alfred Kantorowicz (Kantoroviçin) üçün həyat əslində pis başlamayıb.
 

Sfera.az Hitlerdən qaçaraq Türkiyəyə gəlib, burada müasir stomatologiyanın əsasını qoyan Alfred Kantorowicz haqqında yazı təqdim edir.
 

Yaxşı təhsil alan gənc Alfred orta məktəbi bitirdikdən sonra stomatologiya üzrə təhsil alır.


1900-cü ildə təxminən 6 aya yaxın diş həkimi işləsə də, tibb təhsili almaq istəyir və təhsilini 1905-ci ildə başa vurur. Diş həkimi olaraq işləyən Alfred 1916-cı ilə qədər daxili xəstəliklər, infeksiya, cərrahiyyə və stomatologiya sahələrində çalışmış, könüllü olaraq ordu sıralarına qoşulmuş və doktoranturasını orada davam etdirmişdir.
 

1918-ci ildə mülki həyata qayıdan həkim Bonn Universitetinə təyin olunur. Eyni zamanda Bonn şəhərinin uşaqlarının ağız və diş sağlamlığı ona həvalə olunub.

Hətta o vaxt məktəblərdə stomatoloji klinikaların olmasını təklif etdiyi deyilir. Lakin bu təklif yalnız 40 ildən sonra gerçəkləşib. Kantorowicz 43 yaşında şöhrət qazanıb və adı dünyanın ən yaxşı diş həkimləri arasında hallanmağa başlayıb. Ancaq bütün işlərin yolunda getdiyi vaxt Hitler 1933-cü ildə hakimiyyətə gəlir. Həkim Alfred isə yəhudi əsillidir.

Üstəlik, Kantorowiczin keçmişdə iki dəfə Rusiyaya getməsi və bir müddət qalması da onun kommunist olması ilə bağlı söz-söhbətləri artırır. Başqa sözlə, həkimin nasistlərin istəmədiyi hər şeyə sahib olduğu görünür.


4 aprel 1933-cü ildə Almaniyada elm adamları bir bəyanatla Hitlerə sədaqətlərini bəyan edərkən, Kantorowicz təbii ki, bunu etməyib. O, “bəlkə zorakılıqdan uzaq qala bildim” fikri ilə məzuniyyətə getsə də, dostlarının ardınca könüllü ordu sıralarına qoşulub. Ari olmayanların ictimaiyyətə daxil olmasını qadağan edən qanuna görə “ehtiyat məqsədilə” həbs olunan Alfred polis məmuru olaraq geri qayıdır və müharibə bitdikdən sonra mühakimə olunacaq tələbəsi Karl Friedrich Schmidhuber tərəfindən polisə təhvil verilir.

Börgermoor həbs düşərgəsinə göndərilən həkim üçün daha çətin günlər başlayır. Bu arada qardaşı da eyni səbəblərdən işdən çıxarılıb və həyat yoldaşı intihara cəhd edib.


9 ay həbs düşərgəsində qalan həkimin sərbəst buraxılması ilə bağlı həm Almaniya, həm də Türkiyə qeydlərində müxtəlif ifadələr var. Bununla belə, daha iki iddia var: Birincisi, Atatürkün işə qarışması və şəxsən Kantorowiczin Türkiyəyə göndərilməsini istəməsi, ikincisi isə İsveç vəliəhdinin işə qarışaraq həkimin sərbəst buraxılmasını təmin etməsidir.
 

(Düzünü desək, nə qədər axtarsaq da, düzgününü tapa bilmədik).

Amma əminliklə deyə bilərik ki, Qazi Mustafa Kamal Paşa Hitlerdən qaçan alimləri alqışlayıb və onların universitetlərdə işləməsi üçün əlindən gələni edib.

Beləcə, Prof. Dr. Pertev Atanın təşəbbüsü ilə həkim 1933-cü ilin sonlarında İstanbul Universiteti ilə 5 illik müqavilə bağlayaraq Türkiyədə əmək fəaliyyətinə başlayır. Həkimin maaşı 625 lirə və Kantorowicz təkcə tələbələrə deyil, professorlara da dərs deməyə razı olub.


Həkimin Türkiyədə nə işlə məşğul olduğunu və hansı töhfələr verdiyini soruşsanız; təhsil direktoru kimi o, təlimatlandırma, tədqiqat və təhsil vermək səlahiyyətinə malik olub.


Gördüyü ilk işlərdən biri stomatologiya təhsilini 4 ilə qədər uzatmaq olub. Təhsil və imtahan qaydalarını düzəldən həkim həmkarlarının dərslərinə də nəzarət edir. Bundan əlavə, Kantorowicz stomatoloji məktəbində cərrahiyyə və çənə ortopediyası kimi yeni şöbələr yaradaraq təhsili şaxələndirir. Doktor həm də doktorantura və dosentlik imtahanlarını təşkil edir və bununla da orijinal alimlərin yetişməsinə zəmin yaradır.
Bütün bunların sayəsində İstanbul Universiteti Tibb Fakültəsi beynəlxalq nüfuz qazanıb. 1946-cı ildə Türkiyə vətəndaşı olmaq üçün müraciət edərkən Kantorowicz vətənindən geri çağırılır.


Lakin ağır ürək xəstəliyi səbəbindən gedişi 1950-ci ilə qədər təxirə salınıb. Həkimin 1949-cu ildə vidalaşması kifayət qədər emosionaldır. Onu olduğu kimi, öz dilindən təqdim edirik:
 

(...) Stomatoloji məktəbin dörd institutunun hamısının başında duran rəislər bütün məsuliyyəti öz üzərinə götürdülər. Bu səbəbdən hesab edirəm ki, mənim üçün uyğun iş sahəsi yoxdur və ona görə də vəzifəm bitib.

İndi mənə qalan universitet rəhbərlərinə və buna görə də Türkiyə hökumətinə minnətdarlığımı bildirməkdir. Mən Türkiyənin öz başına qaldığı bir zamanda etdiyi tarixi görürəm...


Birgə tərəqqi yaşamaq fürsətim olduğu üçün xoşbəxtəm. Türkiyə hökuməti mənə tibb elminin bir sahəsini canlandırmaq şərəfini çox şərəfli və məni tamamilə razı salan bir iş tapşırıb. Məni türk gənclərinin yetişdirilməsi vəzifəsini öhdəsinə götürənlər sırasında yerləşdirib. (...) Əgər buna nail olsam, özümü çox xoşbəxt hiss edəcəm”.

Beləliklə, Kantorowicz Bonna qayıdıb və akademik olaraq 60 illik yubileyini qeyd etdiyi 1962-ci ildə 82 yaşında vəfat edib.


Yazını həkim haqqında maraqlı faktlarla bitirmək istərdik:

Bu gün həkim Uludağın xizək kurortuna çevrilməsinin qabaqcıllarından sayılır.
Nə qədər acı da olsa, oğlu Erix atası xizək sürərkən intihar etmiş və Feriköy qəbiristanlığında dəfn edilmişdi.


Həkimin Atatürkün və İran şahı Pəhləvinin diş protezlərini düzəltdiyi də bildirilir.

Aynil
Sfera.az