Bu gün, oktyabrın 4-də İsveç Kral Elmlər Akademiyası kimya üzrə Nobel mükafatı laureatlarını elan edib.

Bu il kimya üzrə Nobel mükafatının elan edilməsi gözlənilməz hadisə ilə müşayiət olunub. Belə ki, laureatların adları hələ rəsmi açıqlamadan əvvəl məlum olub.

Sfera.az xəbər verir ki, Nobel Komitəsinin mətbuat xidməti mükafata amerikalı alimlər Munqi Bavendi, Lui Brüs və Aleksey Ekimovun layiq görüldüyünü bildirib.
 

Mükafat kvant nöqtələrinin - o qədər kiçik olan nanohissəciklərin kəşfi və sintezinə görə verilib ki, bunların unikal xüsusiyyətləri var. Bundan sonra kvant nöqtələri QLED texnologiyası əsasında kompüter monitorlarını və televizor ekranlarını işıqlandırır. Həmçinin bəzi LED lampaların işığına nüans əlavə edirlər ki, biokimyaçılar və həkimlər bu bioloji toxumanın xəritəsini çıxarmaq üçün bunlardan istifadə edə bilərlər. Sadəcə olaraq, onların kəskin işığı cərrah üçün şiş toxumasını işıqlandıra bilər.
 

"Alimlərin tədqiqatları bəşəriyyətə əhəmiyyətli faydalar gətirib. Onlar nanotexnologiyaya rəng qatıblar. Gələcəkdə bu, çevik elektronikanın, kiçik sensorların, daha nazik günəş hüceyrələrinin və şifrəli kvant rabitələrinin yaradılmasına töhfə verə bilər"- deyə Nobel Komitəsindən bildirilib.

ƏHƏMİYYƏTLİ
 

Qeyd etdiyimiz kimi, bəzi sürprizlər olub. İsveç Kral Elmlər Akademiyası əvvəlcədən səhvən mediaya məktub göndərərək qalibləri elan edib. Ona görə də kimya üzrə laureatların adları rəsmi açıqlamadan bir neçə saat əvvəl məlum olub. Elmlər Akademiyasının nümayəndələri mətbuatı inandırmağa çalışıb ki, kimya üzrə builki mükafatla bağlı qərar hələ qəbul edilməyib.
 

"Bu, İsveç Kral Elmlər Akademiyasının səhvidir... Qərar hələ verilməyib. Qaliblər müəyyən edilməyib"- Kimya üzrə Nobel Komitəsinin sədri Joan Aquist bildirib.
 

Bununla belə, Kral Elmlər Akademiyasının üzvlərinin qapalı səsverməsindən sonra komitənin katibi yenə də jurnalistlərə həmin üç laureatın adlarını açıqlayıb.
 

BBC öz materialında qeyd edib ki, Nobel Komitəsində belə bir məlumat sızması praktiki olaraq mümkün deyil, çünki məxfiliyin təmin edilməsi üçün hər cür səy göstərilir və namizədlərin siyahısı qaliblər elan edildikdən sonra ümumiyyətlə 50 il ərzində məxfi saxlanılır.
 

Kimya üzrə Nobel mükafatçıları haqqında
 

Hazırkı laureatların üçlüyü fizika laureatları kimi yeni texnologiya üzərində müstəqil işləyib. Aleksey Ekimov və Luis Brus kvant nöqtələri yarada biliblər, Bavendi isə kimyəvi istehsalda əsl inqilab edib. Mükafatın motivasiyası hamı üçün eynidir - kvant nöqtələrinin kəşfi və sintezi. Yeri gəlmişkən, Lui Brus və Aleksey Ekimov bu kəşfə görə 2006-cı ildə Amerika Optik Cəmiyyətinin (OSA) elmi mükafatı olan nüfuzlu “Vud Mükafatı”nı artıq alıblar.

Mungi Bawendi Parisdə anadan olub. Hazırda Kembricdəki Massaçusets Texnologiya İnstitutunda (MIT) işləyir. Louis Bruce əslən Amerikalıdır - Ohayo ştatının Klivlend şəhərində anadan olub. Columbia University, New York adlı yerdə işləyir. Aleksey Ekimov keçmiş SSRİ vətəndaşıdır, 1999-cu ildən ABŞ-da yaşayıb işləyir. Mükafat verildiyi vaxt onun iş yeri “Nanocrystals Technology Inc” Nyu-York olub.

Hələ 1980-ci illərin əvvəllərində fizik Aleksey Ekimov rəngli şüşədə hissəciklərin ölçüsündən asılı olan kvant effektləri yaradıb və onların rəngi mis xlorid nanohissəciklərindən alınıb. 1993-cü ildə Mungi Bawendi kvant nöqtələrinin kimyəvi istehsalında inqilab etdi və mükəmmələ yaxın hissəciklərin yaradılmasına imkan verdi. Sonradan, artıq yeni əsrdə Lui Brus kvant effektlərinin mayedə sərbəst üzən hissəciklərin ölçüsündən dəqiq asılı olduğunu sübut edən ilk alim oldu.
 

2022-ci ildə kimya üzrə Nobel mükafatı amerikalı alimlər Caroline Bertozzi və Barry Sharpless, eləcə də molekulları birləşdirməyin sadə üsulunu icad edən Deyn Morten Meldala layiq görülüb. Bundan əlavə, Barry Sharpless ikinci dəfə Nobel mükafatı alıb - 2001-ci ildə o, Rezi Noieri və William Knowles ilə birlikdə əczaçılıq sənayesində araşdırmalara görə Nobel mükafatına layiq görülüb.
 

Ümumiyyətlə, kimya mükafatın təsisçisi Alfred Nobel üçün həmişə vacib sahələrdən biri olub. Onun öz əsərlərindəki komponenti olduqca əhəmiyyətli idi: Nobelin ixtiralarının inkişafı, eləcə də istifadə etdiyi texnoloji proseslər kimya biliklərinə əsaslanırdı. Buna görə də, kimya xeyriyyəçinin vəsiyyətində qeyd etdiyi ikinci sənaye oldu.

Kimya üzrə ilk Nobel mükafatı 1901-ci ildə hollandiyalı Jacob van't Hoffa "məhlullarda kimyəvi dinamika və osmotik təzyiq qanunlarının kəşfinin böyük əhəmiyyətinə görə" verilmişdir.

BUNU BİLMƏK MARAQLIDIR

- Bəs niyə riyaziyyat üzrə Nobel mükafatı verilmir?
 

Məlumdur ki, Nobel riyaziyyatı vəsiyyətnaməsinin ilkin variantına daxil etmiş, lakin sonradan riyaziyyat mükafatını sülh mükafatı ilə əvəz etmişdir. İsveçli iş adamını hansı səbəblərin motivasiya etdiyi hələlik dəqiq məlum deyil. Daha çox əfsanəyə bənzəyən, etibarlı faktlarla dəstəklənməyən bir neçə versiya var.

Bir versiyaya görə, riyaziyyatın gözdən düşməsinin səbəbi Nobelin isveçli riyaziyyatçı Maqnus Qustav Mittaq-Lefflerə mənfi münasibəti olub. Bu versiyanın müəllifləri hesab edirlər ki, alim Nobelin bəyənməməsinə ya nişanlısına gözü düşməklə, ya da Stokholm Universiteti üçün davamlı olaraq pul istədiyi üçün Nobel bu qərara gəlib.

Digər məşhur versiyanın müəllifləri israr edirlər ki, Nobelin sevdiyi qadın riyaziyyatçı olmaq istəyən avstriyalı diplomatın oğluna üstünlük verib.

Nobel Mükafatı 2023
 

Bu il Nobel Komitəsi artıq bir neçə sahə üzrə laureatların adını açıqlayıb.
 

Belə ki, fizika üzrə Nobel mükafatı alimlər Pierre Agostini, Ferenc Kraus və Anne L'Huilletə "maddədəki elektronların dinamikasını öyrənmək üçün attosaniyəlik işığın impulslarını yaradan eksperimental üsullara görə" verilib.

Fiziologiya və ya tibb sahəsində Nobel mükafatı laureatları biokimyaçı Katalin Kariko və tədqiqatları COVID-19-a qarşı effektiv mRNT peyvəndlərinin hazırlanmasına töhfə verən immunoloq Drew Weissman olub.
 

Sentyabrın sonunda məlum olub ki, Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenski bu il Nobel Sülh Mükafatını ala bilər. Onun rəqibi rusiyalı müxalifətçi Aleksey Navalnı idi.

Bununla belə, 2023-cü il Nobel Həftəsi davam edir. Sabah, oktyabrın 5-də ədəbiyyat mükafatının qalibləri açıqlanacaq, cümə günü isə sülhü təbliğ etdiyinə görə mükafatı alacaq şəxsin adı açıqlanacaq. Gələn bazar ertəsi, oktyabrın 9-da iqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı məlum olacaq

Aysel

Sfera.az