Bu yazıda çox maraqlı və ağrılı bir həyat keçirmiş həkimdən və bu həkimin adını daşıyan və ətrafımızda tez-tez qarşılaşdığımız bir psixoloji vəziyyətdən danışacağıq: Semmelweis Refleksi.
 

Sfera.az bu bəxtsiz həkimimizin həyatına nəzər salmazdan əvvəl onun geridə qoyub getdiyi psixoloji fenomenə nəzər salır.


Semmelweis (Semmelveys) refleksi yeni bir iddia, məlumat və ya ideya üzərində heç bir araşdırma aparmadan, bilik və ya kifayət qədər təcrübəyə malik olmadan rədd edilməsi halı kimi tanınır.

Deməli, bu vəziyyəti “məlum olana kor-koranə yapışmaq, heç vaxt təslim olmamaq” kimi xarakterizə edə bilərik.


Ətrafımızda tabuları olan bir çox insanla qarşılaşırıq. Heç vaxt yeni şeyləri qəbul etməyən, bildiklərindən əsla vaz keçməyən, heç bir məlumatı olmasa belə daima rədd edən insanlar...
 

Daha anlaşıqlı olması üçün tarixdən misal çəkmək; Qaliley “Yer Günəşin ətrafında fırlanır” dedikdə, ona inanmayan, nəzəriyyəsini rədd edən, hətta bu mövzuda heç bir araşdırma aparmadan daha da irəli gedərək həyatına cəhd edən insanlara göstərə bilərik.

Bu psixoloji durumun pərdə arxasında çox təəccüblü bir hekayə var yazmışdıq, indi keçək ona…


1800-cü illər... O zaman tibb aləmi hələ başlanğıc mərhələsində idi və heç kim mikroblar, gigiyena qaydalarının əhəmiyyəti, yoluxucu xəstəliklər haqqında çox şey bilmirdi. Hətta əməliyyatlar çılpaq əllərlə və qeyri-gigiyenik şəraitdə aparılırdı.

Bir gün kimsə gəlir və bu vəziyyətdə nəyinsə səhv olduğunu hiss etməyə başlayır.


Həmin şəxs 1800-cü illərdə yaşamış İgnaz Semmelweis adlı bir ginekoloqdur və eyni zamanda refleksə adını verən şəxsdir. Semmelweis işlədiyi klinikada qadınların doğuşdan sonrakı ölüm nisbətinin kifayət qədər yüksək olduğunu qeyd edir. O, bu mövzuda araşdırmalara başlayır.

Semmelveysin işlədiyi doğum üçün iki fərqli klinika var idi.


Klinikalar arasında müəyyən fərqlər var. Birinci klinikada praktikant həkimlər, ikinci klinikada isə stajyer mamaçalar çalışırdı. Bundan əlavə, çox maraqlı bir statistika var idi: Birinci klinikada doğuş zamanı qızdırma səbəbindən doğum edən qadınların ölüm nisbəti 20%-ə yaxın olduğu halda, ikinci klinikada bu göstərici cəmi 3 % civarında idi.
 

Birinci klinikanın bu pis reputasiyası o dövrdə məlum fakt idi.


İş o yerə çatıb ki, birinci klinikaya yerləşdirilən hamilə qadınlar ağlaya-ağlaya Semmelveysin yanına gələrək ikinci klinikaya yerləşdirilmək üçün yalvarırdılar. Hətta bəzi qadınlar həmin vaxt ikinci xəstəxanaya getdiklərini iddia edərək, yolda doğur və beləliklə də ikinci xəstəxananın səhiyyə xidmətlərindən yararlanırdılar. Küçədə doğum edən qadınların da ölüm nisbəti olduqca aşağı olanda Semmelveys çox çaşqın qalır.

Lakin birinci klinikanın pis reputasiyası səbəbindən Semmelweis böyük çətinliklərlə üzləşir.


Semmelveys araşdırmalarını uzun müddət davam etdirdi, lakin əsl problemi tapa bilmədi. Klinikalarda bütün avadanlıqlar eyni idi və hər iki klinikada tamamilə eyni üsullardan istifadə olunurdu. Bir-birindən fərqi ondan ibarətdir ki, əvvəldə qeyd etdiyimiz kimi, birinci klinikada kursant həkimlər, ikinci klinikada isə stajyer mamaçalar çalışırdı.

Təcrübəçi həkimlərin harada səhv etdiklərinə diqqət yetirən Semmelveys çox maraqlı bir şey gördü; Təcrübəli həkimlər əməliyyatdan dərhal əvvəl anatomiya dərsini tərk edirdilər.

Semmelveys anatomiya dərsində müayinə edilən cəsədlərlə qadınların xəstələnməsi arasında əlaqə olub-olmadığını düşünməyə başladı.


O zaman onun həmkarı doğuş zamanı qızdırmadan ölən qadına yarılma apararkən təsadüfən öz barmağını kəsmiş, sonra da oxşar əlamətlərlə ölmüş və nəticədə Semmelveysin beynində qığılcımlar alovlanmışdır. O, bu xəstəliyin ötürülməsinə adi gözlə görünməyəcək qədər kiçik canlıların səbəb olduğunu düşünürdü.
Semmelveys dərhal bu nəticənin düzgünlüyünü yoxlamaq üçün tədbir istədi.


​Semmelveys dərhal bu nəticəni yoxlamaq üçün tədbir istədi.


Daha sonra o, fransız kimyaçısı Antoine-Germain Labarraque tərəfindən hazırlanmış və açıq yaraların dezinfeksiyası üçün həkimlərə tövsiyə etdiyi antiseptik xüsusiyyətlərə malik məhluldan istifadə etmək qərarına gəldi.
 

Semmelveys vəba epidemiyasının qarşısını almaq üçün Parisin bütün hissələrinin bu xlorlu məhlulla yuyulduğunu eşidəndə bütün interna həkimlərdən həm dərsdən sonra, həm də hər doğuşdan sonra anatomiya dərslərindən sonra bu məhluldan istifadə etmələrini xahiş etdi.
Bir müddət sonra vəziyyətin necə inkişaf dəyişdiyinə baxdı, nəticələr heyrətamiz idi!


Doğuş edən qadınların ölüm nisbəti hətta ikinci klinika ilə müqayisədə çox aşağı səviyyəyə çataraq 1%-ə enmişdir.
 

Semmelveys dərhal bu mövzuda dərin araşdırmalar aparmağa başladı. O, infeksiyaların simptomlarını, ötürülmə yollarını və onların qarşısının alınmasını izah edən çoxlu məqalələr dərc etmişdir. O, məqalələrində cərrahlara hər əməliyyatdan əvvəl və sonra əllərini bu məhlulla yumağı və gigiyenaya diqqət etməyi tövsiyə edib.
 

Semmelveys refleksi olaraq da bilinən simptomlar məhz bu zaman baş verdi...


Semmelveys, işinin tibb dünyasında yeni bir çığır açacağını və bütün elmi ictimaiyyətdən böyük tərif alacağını düşünərkən, heç gözləmədiyi bir reaksiya dalğası ilə qarşılaşdı. Dövrün görkəmli tibb adamları Semmelveyslə lağ etməyə başladılar. Bütün bu ölümlərin səbəbkarı olma iddiası ilə üzləşdikdə reaksiyaları çox sərt oldu. Sadəcə sadə bir əl yumasının kifayət olduğunu və həll yolları kimi gülünc gigiyena təkliflərinə ehtiyac duymadıqlarını söylədilər. Onlar meyitlərdən xəstəliklərin keçə bilməyəcəyini, iddiaların cəfəngiyyat, həddindən artıq və şişirdilmiş olduğunu bildiriblər.

Böyük reaksiyalara görə bədbəxt həkim işində heç bir təcrübə və müşahidə aparılmadan universitet xəstəxanasından qovulub.

Semmelveysin iztirabları sonsuz idi, əslində tabularını qıra bilməyən dövrün tibb adamları da onun arxasınca getdilər.


Onun həmkarları Semmelveys haqqında mühüm media orqanlarına və tibb akademiyalarına şikayət ediblər. Sanki universitetdən qovulması bəs etmədi, həm də peşəsindən uzaqlaşdırıldı. Daha sonra depressiyaya düşən Semmelveys zamanla psixi sağlamlığını itirməyə başlayıb. O, Vyana küçələrində gəzir və uşaq gözləyən cütlüklərə doğumdan əvvəl həkimlərə əllərini yumağı tapşırmalarını deyirdi.
 

Bütün bunların nəticəsində 1865-ci ildə ruhi xəstəxanaya yerləşdirilir. Burada o, hər gün zorakılığa məruz qalır və çarpayıya bağlandıqdan cəmi 2 həftə sonra döyülmə zamanı aldığı ölümcül zərbədən dünyasını dəyişir.

Tezliklə araşdırmalar göstərdi ki, Semmelveys həqiqətən də haqlıdır.


Louis Pasteur tərəfindən mikroblar üzərində aparılan təfərrüatlı araşdırmalar Semmelveysin haqlı olduğunu sübut etdi. Semmelveysin ölümündən sonra dövrün ən məşhur həkimlərindən biri olan Cozef Lister, Semmelveysin işindən xəbərsiz olaraq fərqli bir təcrübə nəticəsində eyni mövzuda eyni fikirləri dərc etdi. Listerin tanınması nəticəsində reaksiyalar çox da sərt olmadı, əksinə onun işinə ciddi yanaşdılar və bütün bunların nəticəsində Lister adını tibb tarixinə qızıl hərflərlə yazdı, Semmelveys isə unudulmaq üzrə idi.
 

Cahilliyə, tabulara, qərəzlərə qarşı mübarizədə faciəvi məğlubiyyətə uğrayan, həm işini, həm şöhrətini, həm də həyatını itirən bədbəxt alim İqnaz Semmelveysin həyatı budur. Semmelveysin adını daşıyan psixoloji fenomen məhz belədir: cəhalət və qərəzlər nəticəsində yeni məlumatların rədd edilməsini və alçaldılmasını bilavasitə əhatə edən bir vəziyyətdir.
 

Çox qəmli hekayədir…

Xanım

Sfera.az