Yer kürəsi indiyə qədər çoxdan yox olmalı idi, amma bu baş verməyib.
 

Sfera.az “Live Science”-ə istinadən bildirir ki, astronomlar planetimizi kosmik xaosdan nəyin qoruduğunu müəyyən ediblər.

“Physical Review X”də dərc olunan yeni bir araşdırma, daxili Günəş sisteminin quruluşunun bir-biri ilə toqquşduğunu göstərən quruluş modelində olduğunu göstərsə də, niyə milyardlarla illik mövcudluğu ərzində hələ də bir-biri ilə toqquşmadığını göstərir.
 

Günəş sistemimiz nisbətən sabitdir. Yəni, bütün planetlər Günəş ətrafında öz orbitləri üzrə bir-birindən müəyyən məsafədə fırlanır ki, bu da onların toqquşmasına təhlükə yaratmır. Amma alimlərin fikrincə, əslində Yer, Mars, Venera və Merkuri kimi planetlərin orbitləri əslində xaotikdir və modellərin göstərdiyi kimi planetimiz artıq mövcud olmamalıdır. Fakt budur ki, bütün bu planetlər artıq bir-biri ilə toqquşmalı idi, lakin bu baş verməyib. Yeni araşdırmanın müəllifləri bu sirri tapıblar.
 

Alimlər Günəş sisteminin daxili planetlərinin trayektoriyalarını öyrənməklə onların orbitlərinin nisbi sabitliyinin riyazi izahını tapıblar. Məlum olub ki, planetlərin orbitlərinin dəyişməsinə mane olan bəzi kəmiyyətlər var ki, bu da modellərin göstərdiyi kimi qaçılmaz toqquşmaya səbəb olub.

Astronomların fikrincə, bütün planetlər qarşılıqlı cazibə qüvvəsinin təsiri altındadır ki, bu da onların Günəş ətrafında fırlanma trayektoriyalarını bir qədər dəyişir. Ancaq ulduzumuza ən yaxın olan dörd kiçik planet bu təsiri daha çox hiss edir, ona görə də Yupiter və ya Saturn kimi daha böyük planetlər Günəş ətrafında nisbətən sabit orbitlərini saxlayırlar.
 

Amma məlumdur ki, qravitasiya təsirinə məruz qalan üç göy cisminin nisbi hərəkətlərini dəqiq müəyyən etmək mümkün deyil. Bu, "üç bədən problemi" adlanan problemdir və hələ 19-cu əsrin sonlarında sübut edilmişdir ki, bu problemin sonsuz sayda həlli var. Bu səbəbdən qravitasiya ilə qarşılıqlı təsirdə olan planetlərin ilkin mövqelərindəki qeyri-müəyyənliklər və onların sürətləri zamanla artır. Sadə dillə desək, planetlər arasındakı məsafələrin kiçik bir dəyərlə fərqləndiyi iki fərqli variantı götürsək, onlardan birində Yer, Mars, Venera və Merkuri toqquşmalı, digərində isə toqquşmamalıdır.
 

Hər hansı bir sistemin tam xaosa girdiyi vaxt kimi bir şey də var. Yəni, bu, demək olar ki, eyni başlanğıc şərtləri olan bir səma cisminin hərəkətinin iki fərqli trayektoriyasının müəyyən miqdarda ayrıldığı vaxtdır. Xaotik sistemlər üçün Lyapunov vaxtı adlanır.
 

30 il əvvəl alimlər daxili Günəş sistemindəki planetlərin orbitləri üçün Lyapunov vaxtının 5 milyon il olduğunu müəyyən ediblər. Bu o deməkdir ki, hər 10 milyon ildən bir planetlərin hərəkəti hesablamaları üçün bir sıra dəyər itirilir. Məsələn, əgər planetin mövqeyinin ilkin qeyri-müəyyənliyi 15 metrdirsə, 10 milyon ildən sonra artıq 150 metr, 100 milyon ildən sonra isə 150 ​​milyon km olacaq. Yəni, Günəş sisteminin mövcud olduğu 4,6 milyard il ərzində planetlər bu cür xaotik hərəkətə görə artıq orbitlərini əhəmiyyətli dərəcədə dəyişməli və ya bir-biri ilə toqquşmalı, ya da ulduz sistemimizi tərk etməli idilər. Ancaq bildiyiniz kimi, bu baş verməyib.
 

Yeni tədqiqatın müəllifləri yuxarıda qeyd olunan hesablamalarda dəyərlərin dəyişməsini tətbiq edərək, daxili planetlərin növbəti 5 milyard il ərzində trayektoriyasının modellərini yaradıblar. Məlum olub ki, Yerlə Mars və ya Günəşə ən yaxın olan bütün planetlərin eyni anda toqquşma ehtimalı cəmi 1% təşkil edir. Sonrakı hesablamalar göstərib ki, onlar arasında toqquşmanın baş verməsi üçün ən azı 30 milyard il keçməlidir.


Alimlər yeni riyazi hesablamalar nəticəsində ilk dəfə olaraq planetlərin qravitasiya qarşılıqlı təsirlərində onların xaosa girməsinə və orbitlərini böyük ölçüdə dəyişməyə imkan verməyən simmetriyalar və ya sabitlər deyilənləri kəşf ediblər.
 

Alimlərin fikrincə, bu dəyərlər demək olar ki, sabitdir, çünki onlar planetlərin toqquşmasının qarşısını alsalar da, tam qarşısını ala bilmirlər. Bu dəyərlər sayəsində Günəş sisteminin nisbi sabitliyi qorunur və tam kosmik xaos hələ yaranmayıb.

Xanım

Sfera.az