Əvvəlcə yavaş-yavaş, indi isə həyəcanverici sürətlə dünya qlobal münaqişənin soyuqqanlı perspektivinə oyanır. Biz əvvəllər də bu təcrübəni yaşamışıq. Çörçillin təbirincə desək, “qaranlıq körfəzə aparan pilləkən” milli mifologiyamızın bir hissəsini təşkil edib. Başlanğıc gözəl enli pilləkəndir, amma bir az sonra xalça bitir ...” 

Sfera.az “The Telehraph”a istinadən Britaniya tarixçisi Robert Tombsun yazısını təqdim edir. 

Mən Çemberlen, Halifax və digərlərinin sakitləşdirmə siyasətinin düzgün olduğunu düşünmürəm. Lakin 1930-cu illərdə haqlı olmaq, qlobal tarixin ən pis fəlakətinə səbəb ola biləcəyinizi qəbul etmək demək idi. Bu, sizinlə heç bir əlaqəsi olmayan potensial düşmənlərin başlarına daxil olmaq demək idi. Bu, sülh dövrünün iqtisadiyyatını müdafiəyə yönəltmək demək idi - Çemberlen hərbi xərcləri iki dəfə artırdı. Bu, sizi məhv edəcək qüvvələrin olması faktı ilə üzləşmək demək idi. Normal insanlar belə fikirlərdən çəkinirlər.

"Biz hamımız insan övladıyıq. Əgər tapa bilsək, ortaq nöqtəmiz mütləq var"- Neville Çemberlen deyirdi. 

Lakin yox idi və o da bacarmadı.

Co Bayden Franklin Ruzveltdən, Ceyms Lord Halifaxdan daha ağıllı, Emmanuel Makron Edouard Daladierdən daha etibarlı olacaqmı? Ola bilsin ki, yox: onlar insanın arzulu düşüncəyə meylini, sülh və firavanlıq arzuları ilə bölüşürlər. Bununla belə, Qərbin hegemonluğunu devirmək üçün Çin, Rusiya və İranın ittifaqı xəyalı ilə üz-üzəyik.

Siyasətçilərimiz indi qəfil təhlükəli dünyaya necə cavab verməlidirlər?

Si Cinpinin rəhbərlik etdiyi Çinə artan həyəcan təbili ilə baxmaq təbiidir. Ceyms Cleverlinin sözləri ilə desək ; istər təhdid, istər tərəfdaş və ya düşmən olaraq. Amma ümid edirəm ki, münasibətlərin qorunması ən pisin qarşısını alacaq. Si Cinpinin Honq-Konqun demokratik hərəkatını əzmiş adamı tacqoyma mərasiminə göndərmək qərarı bizi sınaqdan keçirmək üçün qəsdən təxribatdırmı və əgər belədirsə, reaksiya verməliyikmi?

Hitler kimi bir tərəfin üzərinə qoyulsa, münaqişənin qarşısını almağın dəqiq yolu yoxdur. Ancaq fəlakət ehtimalını artırmağın yolları var. Ən bariz olanı, istər hərbi zəifliyimiz, istərsə də tərəddüdlü siyasətimiz sayəsində potensial təcavüzkarlara asan qələbəyə ümid etmək imkanı verməkdir. Putin bunu gözləyirdi və yəqin ki, o, hələ də Qərbin qətiyyətini üstələyəcəyini gözləyir. Əgər Si Cinpinə Tayvana hücum etməklə xilas olacağını düşünməyə icazə verilsə, gələcək həqiqətən qaranlıqdır deməkdir.

İqtisadi və daxili siyasi səbəblər də daxil olmaqla, demokratların seçimi azdır. Lakin hədəf düşmənlərimizin düşüncə və bacarıqlarının sərt başa düşülməsinə əsaslanmalıdır. Xarici İşlər Naziri “Mansion House”dakı son çıxışında Çinin nəhəng silah artımından danışdı: 

“Ehtiyatlı davranmaq bizə diktə edir ki, ən pisini qəbul etməliyik. Bununla belə, əlbəttə ki, səhv də edə bilərik".

İndi bizim adımıza ekzistensial qərarlar qəbul edənlərin vəzifəsi səhv davranmamaqdır və onlar Çinin siyasəti və silahlı qüvvələri haqqında etibarlı məlumat əldə etməyə çalışmalıdırlar. Onlar həmçinin çinlilərin bizimkilər haqqında kifayət qədər məlumatlı olmasını təmin etməlidirlər.

Səhv etmək Hitlerlə münasibətdə ölümcül bir zəiflik idi. Bir tərəfdən İngiltərə və Fransa Almaniya və İtaliyanın hərbi imkanlarını çox yüksək qiymətləndirdilər. Digər tərəfdən, onun irqçi və meqaloman niyyətləri ümumiyyətlə qaragüruh kimi rədd edildi. Xarici İşlər Nazirliyi hətta “Mein Kampf”ın təmizlənməmiş versiyasının yeganə nüsxəsini itirdi, onun daimi köməkçisi isə “Hitler Çingiz Xan idi” xəbərdarlığını rədd etdi. Hitler Qərb siyasətçilərinin “kiçik qurdlar” olduğu qənaətinə gəlmişdi.

İndi də o vaxt olduğu kimi, demokratik dövlətlər ideoloji qarşıdurma ilə məşğuldur və insanlar bəzən təəccüblərini bildirirlər ki, dünyada bizim liberal, post-maarifçilik dəyərlərimizdən imtina edənlər var. Bununla bağlı yeni heç nə yoxdur. Britaniya Tudorlar dövründən bəri fundamental ideoloji münaqişələrdə iştirak edir və Robespier dövründən bəri əsasən azadlıq və qanunu müdafiə edir.

Görünür, Si Cinpin dövlət kapitalizmi və millətçiliyi müdafiə edir. O, məqsədinin qlobal hegemonluq olduğunu bəyan edir. Orada da yeni heç nə yoxdur. Biz ritorika ilə çox da göz qamaşdırmamalıyıq, lakin ritorikanın öz gücünə malik olduğunu da gözardı edə bilmərik. 

Bizim tarixi düşmənlərimizin ardıcıllığı ideologiya ilə yanaşı, tamahkarlıqdan irəli gəlir və çox az adam özünü qorumağı önə çəkməyib. Hitler çox təhlükəli olsa da  ona əhəmiyyət verilmədi.Liderlərimiz Si və Putini həqiqətən nəyin maraqlandırdığını öyrənməlidirlər. 

Qərbin çətin qərarlar qəbul etməyə və öz seçicilərini onları dəstəkləməyə inandırmağa qadir liderləri varmı?

Belə liderlər 1930-cu illərdə azlıqda idilər. İstər-istəməz onlar hələ də qalırlar. Demokratiyalar öz kollektiv iradələrinə və liderlərinin siyasətlərinə zidd olaraq Hitlerin təkrar təcavüzləri və Yaponiyanın 1941-ci ildə qəfil hücumu nəticəsində hərəkətə keçməyə məcbur edildi. Biz də Putin tərəfindən hərəkətə keçməyə məcbur olduq.

Xoşbəxtlikdən, 1939-cu ildəkindən daha möhkəm ittifaqlar sistemimiz var və sadəlövh pasifist hərəkat bizi sıxışdırmır. Yeganə ehtiyatlı kurs, gələcək təcavüzə qarşı çıxılacağını açıq şəkildə bildirmək və Şimali Atlantikada - tezliklə Çin sualtı qayıqlarını görə biləcəyimiz dənizdə mövcudluğumuzu inkişaf etdirmək əzmində olduğumuzu göstərməkdir. Biz isə buna təhlükəli şəkildə gecikmişik...

Tərcümə: Aynil