ABŞ müdafiə naziri 2010-cu ildə Fransanın xarici işlər naziri ilə görüşündə Çini İrana qarşı sanksiyaları dəstəkləməyə necə inandıracağını müzakirə edərkən, o, açarın Səudiyyə Ərəbistanının əlində ola biləcəyini təklif etmişdi.

Daha sonra "WikiLeaks"in dərc etdiyi məlumata görə, Robert Qeyts Bernard Kuşnerə deyib ki, onlar həmişə “iranlılarla son amerikalıya qədər döyüşmək istəyirlər”, lakin onların “oyuna girməsinin” vaxtı çatıb.

Dünya on üç ildə dəyişdi və sürətlə yeni ittifaqlar formalaşır

Ər-Riyad artıq Tehrana qarşı dayaq rolunu oynamaq üçün Vaşinqtona arxayın deyil. Getdikcə çoxqütblü bir dünyada Səudiyyə Ərəbistanı başqa yerlərdə təhlükəsizlik üzrə tərəfdaşlar axtarır.

Yenidən canlanan Çin isə Prezident Si Cinpinin dövründə daha güclü xarici siyasət yürüdür. 2010-cu ildə olduğu kimi İrana qarşı sanksiyaları dəstəkləməyə sövq etməkdən çox uzağa, Pekin bu gün Ər-Riyad və Tehran arasında böyük barışıq sazişi imzalamaqla Yaxın Şərqi yenidən formalaşdırmağa ümid edir. Buradakı istehza ondan ibarətdir ki, ABŞ Prezidenti Co Bayden Asiya-Sakit Okeandakı hərbi və iqtisadi təsirinə görə Çinlə qarşı-qarşıya gəlmək üçün Yaxın Şərqdən uzaqlaşdığı kimi, Körfəzdə bir açılışa göz yumdu.

Amerikanın Yaxın Şərqdən ayrılması on ildən artıqdır ki, hazırlanır...

21-ci əsrin ilk onilliyində Vaşinqton Səudiyyə neftindən çox asılı idi və bunun müqabilində Ər-Riyad Amerika silahlarının davamlı tədarükü və regional əzəli rəqibi İranı cilovlamaq istəyən etibarlı təhlükəsizlik tərəfdaşı gözləyə bilərdi. Tənqidçilərin fikrincə, neft Vaşinqtonun Yaxın Şərq siyasətinin mərkəzində dayanırdı.

Xarici siyasət ləng getdi...

Son 15 ildə Amerikanın Körfəz neftindən asılılığı xeyli azalıb. Şist qazının hidravlik qırılması və üfüqi qazmanın tətbiqi ilə ABŞ-nin yerli enerji istehsalı artıb. Bu gün ABŞ neftinin altı faizindən azını Səudiyyə Ərəbistanından idxal edir.

Obama, Tramp və Bayden administrasiyaları, Vaşinqtonun 2020-ci ildə Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri və Bəhreynin İsraili tanıdığı normallaşmaya təkan kimi regional diplomatik səylərə rəhbərlik etməyə davam etdiyi halda belə, Yaxın Şərqin strateji əhəmiyyətini azaltmaq üçün addımlar atdı.

Əfqanıstandan çəkilərək və Yaxın Şərqdən ayrılan prezident Bayden Çinə və onun Hind-Sakit Okean hövzəsində və onun hüdudlarından kənarda artan hərbi və iqtisadi təsirinə qarşı durmağa ümid edirdi. Bir vaxtlar möhkəm təhlükəsizlik partnyorunun itirilməsi və insan haqlarına dair mühazirələrin artması Səudiyyə Ərəbistanı rəhbərliyini qəzəbləndirdi və maraqlarını qorumaq üçün başqa yerlərə baxmağa başladı. O zaman Çin qlobal məsələlərdə daha fəal rol oynamağa çalışırdı.  

On illik hakimiyyətdən sonra, 2023-cü ilin martında Prezident Si “Xiplomacy”nin yeni xarici siyasət mantrasına çevrilə biləcəyini göstərən 24 simvoldan ibarət yeni bir şüar təqdim etdi. 

O, Çinin qətiyyətli olmasını, fəal və mübarizə aparmağa cəsarət etməli olduğunu söylədi. Bu, keçmiş Çin lideri Den Siaopinqin 1990-cı ildə dərc edilmiş 24 xarakterli strategiyasından daha aktiv bir formalaşdırma idi. 

Pekinin yeni nüfuzunun böyük nümayişi fevral ayında Çinin Vaşinqtonu təəccübləndirən diplomatik çevrilişlə İran və Səudiyyə Ərəbistanı arasında diplomatik münasibətləri bərpa etmək üçün razılaşma əldə etdiyini ortaya qoyması ilə baş verdi .

Sonra bu həftə Səudiyyə Ərəbistanı Çinin rəhbərlik etdiyi təhlükəsizlik bloku Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı ilə əməkdaşlıq etdiyini açıqladı. Vaşinqtonda Dövlət Departamentinin sözçüsü Vedant Patel qərarın çoxdan gözlənilən olduğunu deyib. 

Çin, ehtimal ki, ABŞ-dən daha böyük görünür...

Ər-Riyadın Pekinlə dərinləşən əlaqələri neft ixracı üçün dəyişən bazarları əks etdirir. Çin 2022-ci ildə gündə 1,75 milyon barel neft alaraq Səudiyyə neftinin əsas idxalçısına çevrilib. Münasibətləri möhkəmləndirən neft nəhəngi "Saudi Aramco" çərşənbə axşamı Çinə çoxmilyardlıq sərmayəsini iki sövdələşmə ilə artırıb. 

Rays Universitetinin Baker İnstitutunun Yaxın Şərq üzrə əməkdaşı Kristian Ulrixsen bildirib ki, Səudiyyə Ərəbistanı Çinə qarşı son addımları ilə “bölgə və ətrafdakı dünya dəyişdikcə öz milli maraqlarını təmin etmək üçün hərəkətə keçəcəklərinə” işarə edir.

"Məhəmməd bin Salman uzunmüddətli düşünür və Səudiyyə Ərəbistanının əsrin ortalarına doğru hərəkət edəcəyi dünyanı qiymətləndirir və bu dünyada Çin çox güman ki , hər cəhətdən ABŞ-dən daha böyük görünür ", - deyib.

İnci