Ukrayna və Rusiya sülh danışıqlarında maneələrlə üzləşirlər, lakin danışıqlara təzyiq qaçılmaz olaraq artacaq.

Sfera.az bildirir ki, bu sözləri Baylor Universitetinin Siyasi Elmlər üzrə dosenti Serxiy Hudelia “Əl-Cəzirə” kanalına bildirib.
 

Onun sözlərinə görə, Rusiyanın Ukraynaya genişmiqyaslı işğalından bir ildən çox vaxt keçdikdən sonra müharibə demək olar ki, dalana dirənib.
 

Keçən ilin noyabrında Ukrayna qüvvələri tərəfindən Xersonun azad edilməsindən bəri hər iki tərəf ərazi nəzarətində kiçik dəyişikliklərlə mövqe savaşı aparır. Rusiyanın çox gözlənilən qış hücumu cəbhə xəttini çətinliklə irəlilətdi və Donbas bölgəsində Avdiivka, Mariinka, Baxmut və Vuhledar kimi uzun müddətdir mübahisəli şəhərləri ələ keçirə bilmədi.
 

Bu arada Ukrayna ordusu Rusiyanın zirehli hücumlarını uğurla dəf etmək üçün güclü möhkəmləndirilmiş mövqelərdən və Qərbin təchiz etdiyi silahlardan istifadə edib. Rus qüvvələri son nəticədə əsasən dağıdılmış Baxmutu ələ keçirsələr belə, Ukraynanın Sloviansk-Kramatorsk aqlomerasiyası ətrafında möhkəmləndirilmiş mövqeləri hər hansı növbəti hərəkətə mane olacaq.
 

Digər tərəfdən, Ukraynanın əks-hücum əməliyyatı çox güman ki, Rusiya qüvvələrinin payızdan bəri laylı müdafiə xətləri qurduğu Xerson və Zaporojya vilayətlərinin cənub bölgələrini hədəfə alacaq. Cənub cəbhə xəttində Rusiya qüvvələrinin artan sıxlığını nəzərə alsaq, keçən il Xarkov vilayətində və Donbasın bəzi hissələrinin işğal olunmuş şəhərlərini tez bir zamanda azad etməyə imkan verən qəfil sancaq hərəkətlərini təkrarlamaq ukraynalılar üçün çətin olacaq.
 

Qarşıdakı altı ay ərzində döyüş meydanında həlledici dəyişikliklər olmasa, Qərb hökumətlərinin sülh danışıqlarına təzyiqi çox güman ki, artacaq. Bəs Ukrayna və Rusiya danışıqlara hazır olacaqmı?
 

Ukraynada sülh danışıqlarına maneələr


Ötən il Rusiya ordusunun rüsvayçı şəkildə geri çəkilməsinə səbəb olan uğurlu hərbi əməliyyatlar silsiləsi Ukraynanın yekun qələbəsinə ictimai inamı gücləndirdi. Yanvar ayında ölkədə yaşayan ukraynalılar arasında keçirilən sorğuda respondentlərin 89 %-i Ukraynanın gələcəyinə nikbin baxdığını bildirib. Əksəriyyət nikbinliyini Rusiya üzərində qələbə gözləntiləri ilə izah edib.


NATO-nun Ukraynanı uzun mənzilli artilleriya, hava hücumundan müdafiə sistemləri və tanklar kimi getdikcə daha təkmil silahlarla təmin etmək istəyi bu cür gözləntiləri daha da artırıb.
 

Nəticədə, 2022-ci ilin may ayında sorğuda iştirak edənlərin 59 %-i Rusiya ilə danışıqlara üstünlük verdiyi halda, yanvar ayına qədər bu rəqəm 29 %-ə enib, 66 % isə bu cür danışıqlara qarşı çıxıb.
 

Ən əsası isə Ukrayna rəhbərliyi və ictimaiyyəti qələbəni maksimalist terminlərlə müəyyən etməyə başlayıb. Sorğuda iştirak edənlərin 82 %-i Rusiya ilə sülhün yalnız 2014-cü ildən bəri işğal olunmuş bütün ərazilərin, o cümlədən Krım, Donetsk və Luqansk vilayətlərinin geri qaytarılmasından sonra mümkünlüyünü bildirib.
 

Həmçinin ölkənin bütün bölgələrində 80 %-dən çox NATO-ya üzv olmaq üçün böyük ictimai dəstək var. Alyansa üzvlük çoxları tərəfindən müzakirə olunmayan mövqe kimi qiymətləndirilir. Respondentlərin yalnız 20 %-i Rusiya ilə sülh naminə bu məqsəddən vaz keçməyi dəstəkləyəcəklərini bildirib.
 

Ərazi iddiaları və xarici siyasət Ukrayna ilə Rusiya arasında yeganə barışmaz fikir ayrılığı deyil. Ukrayna liderləri həmçinin qeyd ediblər ki, tam qələbə üçün Rusiyanın siyasi rejiminin transformasiyası və Moskvadan təzminat tələb olunur.
 

Ukraynanın xarici işlər naziri Dmitri Kulebanın 2023-cü ildə Münhen Təhlükəsizlik Konfransı zamanı bəyan etdiyi kimi, Rusiya dəyişməyənə qədər müharibə bu və ya digər formada davam edəcək.
 

Ukrayna hərbi kəşfiyyat xidmətinin rəhbəri Kirilo Budanov bu yaxınlarda verdiyi müsahibədə bütün ərazilərin qaytarılmasının yalnız müharibənin birinci mərhələsinin başa çatması ilə nəticələnəcəyini iddia edib. Sonrakı mərhələdə Rusiyanın Ukrayna ilə həmsərhəd əraziləri “Ukrayna ətrafında... 100 kilometr dərinlikdə təhlükəsizlik zonası” yaratmaq üçün demilitarizasiya edilməli olacaq.
 

Müharibədən sonrakı bu ssenarilər, sülhün əsas şərti kimi Rusiya prezidenti Vladimir Putinin hakimiyyətdən uzaqlaşdırılmasını nəzərdə tutur.
 

Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenski oktyabr ayında Putinlə danışıqların mümkünlüyünü rədd edən fərman imzalayanda artıq bu gözləntiləri ortaya qoymuşdu. Belə bir mövqe, onun fikrincə, Rusiya siyasi elitasının digər üzvlərini daxili olaraq nə edəcəyini düşünməyə başlamağa təşviq etməlidir ki, kimsə onlarla danışıqlar masasına oturmağa razı olsun.
 

Rusiyada sülhə olan maneələr


Ukrayna Putinlə şəxsən danışıqlar aparmaqdan yorulsa da, Rusiya prezidenti müharibəni daha geniş mənada Qərb alyansı ilə münaqişə kimi görür və Ukraynanı Qərbin marionet dövləti kimi rədd edir. Putinin mətbuat katibi Dmitri Peskov son müsahibəsində, Fransa, Böyük Britaniya və ABŞ-ın Ukraynaya silah tədarük etməklə Rusiya ilə birbaşa hərbi qarşıdurmaya girdiyini iddia edib.


Beləliklə, Kreml sülh danışıqlarında tərəf müqabili kimi yalnız Qərb liderlərini qəbul etməyə hazırdır. Moskva daha sonra Ukrayna hakimiyyətinin legitimliyini ideoloji əsaslarla rədd edir, onları nasistlərə üstünlük verməkdə və cəmiyyətdə nasist əhval-ruhiyyəsini təbliğ etməkdə ittiham edir.
 

Kremlin mümkün danışıqlar tərəfdaşı kimi göstərdiyi yeganə ukraynalı siyasətçilər çoxdan Rusiyaya qaçıblar və buna görə də Ukraynanı real şəkildə təmsil edə bilməyiblər. Qərb “Ukraynasız” Ukrayna ilə bağlı heç bir şeyin müzakirə oluna bilməyəcəyində israr etdiyi üçün bu cür danışıqların perspektivi indiki məqamda xüsusilə uzaq görünür.
 

Danışıqların qarşısındakı digər mühüm maneə Rusiyanın ərazi, ideoloji və strateji tələbləri birləşdirən müharibə məqsədlərindəki sərtliyidir. Ötən ilin sentyabrında qismən Rusiya qüvvələrinin nəzarətində olan Ukraynanın dörd bölgəsinin ilhaqı əlavə ərazi tələbləri üçün bəhanə yaratdı.
 

Eyni zamanda, Rusiya Dövlət Duması tərəfindən 2020-ci ildə qəbul edilmiş qanun çağırışlara və ya Rusiya ərazisinin bir hissəsini ələ keçirməyə faktiki cəhdlərə görə cinayət məsuliyyəti müəyyən etməklə ərazi güzəştlərinin hər hansı nəzərdən keçirilməsini istisna edir.
 

İdeoloji cəhətdən Rusiya müharibəni Kiyevdə rejim dəyişikliyi ilə başa çatmalı olan Ukrayna “neonasistləri”nə qarşı mübarizə kimi qələmə verməyə sadiqdir. Strateji baxımdan Putin müharibəni Rusiya dövlətinin birliyini qorumaq və onun Qərbə tabe olmasının qarşısını almaq üçün ekzistensial mübarizə kimi təqdim edir.


Bu, onun fikrincə, Qərbin mövcudluğunu öz sərhədlərindən sıxışdırmaq və Ukraynanın Qərb alyansından kənarda qalmasını təmin etmək zərurətini əsaslandırır. Sonuncu tələb Çin tərəfindən yeni açıqlanan 12 bəndlik sülh planında dolayısı ilə təsdiqlənib. O, suverenlik və ərazi bütövlüyü prinsiplərinin qorunmasının vacibliyini dərk etməklə yanaşı, digər ölkələrin qanuni təhlükəsizlik maraqlarına hörmət etməyə çağırır və hərbi blokların gücləndirilməsi və ya genişləndirilməsi yolu ilə təhlükəsizliyin təmin edilməsinə cəhd etməyi rədd edir.
 

Baxmayaraq ki, ictimai rəy Kremlin qərar qəbul etməsində zəif məhdudiyyət olsa da, onun böyük təbliğat səyləri Rusiya liderlərinin hələ də ictimai münasibətə ciddi yanaşdığını göstərir. Son bir il ərzində rusların ən azı üçdə biri davamlı hərbi əməliyyatlardansa, danışıqlara üstünlük verib. Bu pay 2022-ci ilin payızında Rusiya qüvvələrinin Ukraynanın cənub və şimal hissələrində ardıcıl məğlubiyyətə uğradığı zaman 44 %-lə pik həddinə çatıb.
 

Eynilə, fevral ayında keçirilən sorğuda respondentlərin 40 %-i Rusiya qoşunlarının məqsədlərinə çatmadan Ukraynadan çıxarılmasını görmək istədiklərini bildiriblər. Hətta daha çox, respondentlərin təxminən üçdə ikisi (66 %) Putindən belə bir qərar gələrsə, sülh sazişinin imzalanmasını və hərbi kampaniyanın dayandırılmasını dəstəkləyəcəklərini qeyd ediblər. Bu onu deməyə əsas verir ki, Rusiya rəhbərliyi bu müharibənin istiqamətini, o cümlədən deeskalasiya yolunu seçməkdə ukraynalı həmkarları ilə müqayisədə daha geniş imkanlara malikdir.
 

Sülh danışıqlarına aparan yol
 

Hazırda hər iki tərəf danışıqların mümkünlüyünü rədd etsə də, qarşıdakı aylarda danışıqların mümkünlüyünü artıra biləcək beş amil var.
 

Birincisi, müharibə başlayandan bəri Rusiya və Ukrayna öz gözləntilərini dəfələrlə düzəldiblər. Rusiya üçün bu, zəbt etdiyi əraziləri təslim etmək və Kiyev və Xarkovu tutmaq kimi müəyyən əməliyyat məqsədlərindən əl çəkmək demək idi. Ukrayna üçün bu, Mariupol və Severodonetsk kimi böyük şəhərlərdən geri çəkilmək və hücum əməliyyatlarını məhdudlaşdırmaq demək idi.


İndiyə qədər bu düzəlişlər hər iki tərəfi gücdən istifadə etməklə hələ də öz məqsədlərinə nail ola biləcəklərinə əminlik yaratdı. Döyüş meydanı sabitləşərsə və cəbhə xəttləri statikləşərsə, xüsusilə də itkilərin sayı yüksək olaraq qalacaqsa, danışıqlar ideyası daha cəlbedici ola bilər.
 

İkincisi, zorakılığın əhəmiyyətli dərəcədə artması və kütləvi qırğın silahlarından istifadə təhlükəsinin artması da müharibə edən tərəfləri diplomatiyaya cəlb edə bilər. 2014-cü ilin sentyabrında və 2015-ci ilin fevralında iki Minsk razılaşmasının imzalanmasından əvvəl tərəflərdən birini tam məğlubiyyətlə təhdid edən sürətli hücum əməliyyatları baş verdi.
 

Ukrayna Rusiya ordusunu 2022-ci ildən əvvəlki xəttə geri çəkə bilsə və 2014-cü ildən bəri nəzarət edilən əraziləri ələ keçirə bilsə, hadisələrin oxşar dönüşü baş verə bilər. Alternativ olaraq, Rusiya öz hücumunu Donetsk və Luqansk vilayətlərinin sərhədlərinə qədər genişləndirə və yeni qoşunlarla təhdid edə bilər.
2014-cü ilin sentyabrında və 2015-ci ilin fevralında iki Minsk razılaşmasının imzalanmasından əvvəl tərəflərdən birini tam məğlubiyyətlə təhdid edən sürətli hücum əməliyyatları baş verdi.
 

Ukrayna Rusiya ordusunu 2022-ci ildən əvvəlki xəttə geri çəkə bilsə və 2014-cü ildən bəri nəzarət edilən əraziləri ələ keçirə bilsə, hadisələrin oxşar dönüşü baş verə bilər. Alternativ olaraq, Rusiya öz hücumunu Donetsk və Luqansk vilayətlərinin sərhədlərinə qədər genişləndirə və yeni qoşunlarla təhdid edə bilər. İstənilən ssenaridə - Rusiyanın qələbəsi və ya nüvə silahının istifadəsinə səbəb ola biləcək Rusiyanın məğlubiyyəti - gərginliyin azaldılmasına təkan vermək üçün Qərbin vasitəçilik səylərini yenidən gücləndirə bilər.
 

Üçüncüsü, Ukraynanın davamlı döyüş qabiliyyəti NATO müttəfiqlərindən gələcək inkişaf etmiş silahların tədarükündən çox asılıdır. Qərb ölkələri isə istehsal imkanlarının həddinə yaxınlaşıb və öz ehtiyatlarının tükənməsindən narahat olublar.
 

Bundan əlavə, ABŞ Konqresinin bəzi üzvləri Ukraynaya silah tədarükünə daha çox nəzarətin zəruriliyi barədə daha açıq danışıblar. Bu arada, hərbi yardım müddəalarına ictimai dəstək azalıb, amerikalıların dörddə biri (26 %) ABŞ-ın Ukraynaya həddən artıq çox yardım etdiyini və yalnız 48 %-i açıq şəkildə onun silahla təmin olunmasının lehinə olduğunu bildirib.


Avropalılar Ukraynaya əlavə yardımı böyük ölçüdə dəstəkləsələr də, bir çoxları, xüsusən də Almaniya və Avstriyada müharibəyə getdikcə səbirsizləşib və onun daha tez bitməsini istəyirlər. Bu yaxınlarda keçirilən sorğuda Avropa Birliyinə üzv olan doqquz ölkədə respondentlərin 48 %-i Ukraynanın bəzi ərazilərini təslim etməsinə baxmayaraq, tezliklə sülhün tərəfdarı olduğunu bildirib.
 

Beləliklə, Kiyev ilin sonuna qədər hərbi uğur əldə etmək üçün daha böyük təzyiq altında görünür. Döyüş meydanında əhəmiyyətli irəliləyiş olmasa, onun Qərb müttəfiqləri Moskva ilə danışıqlar yolu ilə atəşkəs əldə etmək üçün əlavə yardım göstərə bilər.
 

Dördüncüsü, Rusiya da qəfil resurs çatışmazlığı ilə üzləşərsə, müharibədən çıxmaq üçün diplomatik yolları nəzərdən keçirməyə daha çox hazır ola bilər. Çin və Hindistana kəskin artan enerji ixracı indiyədək Rusiyaya Rusiyanın Avropaya enerji təchizatının çökməsindən itkiləri kompensasiya etməyə imkan verib. Bundan əlavə, onun ümumi enerji ixracı gəlirləri 2022-ci ildə əhəmiyyətli dərəcədə artmışdır.
 

Beləliklə, Qərbin iqtisadi bıçaqları Rusiyanın müharibə üçün resurslarını məhdudlaşdırmaq üçün kifayət etmədi, lakin Çin və Hindistan kimi digər ölkələr bu səylərə qoşulsa, yenə də işləyə bilər. Rusiya enerji satışından gözlənilməz gəlir əldə etməyə davam etsə belə, onun döyüş meydanında atəş gücünün azalması artilleriya mərmiləri və ballistik raketlərin çatışmazlığı kimi döyüş sursatları problemlərinə işarə edir.
 

Bu o deməkdir ki, Çin kimi ölkələrdən silah tədarükünü təmin etmək Rusiyanın müharibəni eyni amansızlıqla aparmaq qabiliyyəti üçün həlledici ola bilər. Pekin hazırkı rəsmi olaraq bəyan etdiyi neytrallığını qoruyub saxlasa və Rusiyaya birbaşa hərbi dəstəkdən çəkinərsə, Moskva hərbi kampaniyasının uzunmüddətli perspektivini yenidən qiymətləndirmək məcburiyyətində qalacaq.


Nəhayət, döyüşən tərəflərin məqsədlərindəki mötədillik danışıqların başlanmasına səbəb olan digər amil ola bilər. Bununla belə, bu, çox güman ki, Rusiyada hazırkı rəhbərliyin dəyişdirilməsini və ya Zelenskinin humanitar və ya strateji əsaslarla əvvəllər bəyan etdiyi mövqelərinin dəyişməsini tələb edəcək. Yenə də maksimalist hədəflərdən mötədil hədəflərə keçid hər iki tərəf üçün əvvəlki ilin əksər hissəsində mövcud olmayan sövdələşmə məkanının açılmasını göstərə bilər.

Bu gün olduğu kimi, Ukrayna və Rusiya arasında sülh danışıqları hər iki tərəf üçün mümkün sferadan kənar görünür. Bununla belə, sonsuz müharibə və ya tərəflərdən birinin böyük məğlubiyyəti perspektivi danışıqları birdən-birə yeganə alternativ kimi göstərə bilər. Hər iki tərəfin onları təqib etməyi seçib-seçməməsi döyüş meydanından uzaqda baş verən hadisələrdən asılı olacaq.

Xanım 

Sfera.az