Putin Rusiya iqtisadiyyatını uçurumun kənarında qoyub.

Sanksiyalar Rusiya iqtisadiyyatına nəhayət təsir etməyə başlayır.

Qərbin Rusiya neft və qazına olan tələbatı kəsilib. Kremlin bir neçə həftə ərzində başa çatacağını gözlədiyi müharibənin xərcləri “vəhşicəsinə” nəzarətdən çıxır və dövlət davam etmək üçün getdikcə daha çox borc almalı olur.

Hətta milyarder Oleq Deripaska kimi Rusiya rejiminin güvəndiyi müttəfiqləri də indi ölkənin pullarının tükənmək üzrə olduğu barədə xəbərdarlıq edirlər.

Vladimir Putin bir ildən əvvəl Ukraynanı işğal edərkən tarixin demək olar ki, həç bir dərsinə məhəl qoymadı. Ancaq onun ən çox diqqət etməsi lazım gələcək bir şey budur: köhnə müharibələr çox baha başa gəlir. Bu zaman adətən ən geniş ciblərə və mübarizəni ən uzun müddət davam etdirmək üçün məhsuldar potensiala sahib olanlar qalib gəlir. Bu da sözsüz ki, Rusiya olmayacaq.

Hətta ola bilər ki, Rusiya iqtisadiyyatının tamamilə çökməsi də çox uzaqda deyil. Əgər belədirsə, bu, hazırda hər kəsin düşündüyündən daha tez baş verəcək.

Qərb 1991-ci ildə Sovet İttifaqının dağılmasından sonra baş verən hadisələrin təkrarlanmasının qarşısını almaq istəyirsə, iqtisadiyyat dağılanda, oliqarxlar nəzarəti ələ keçirdikdə və Rusiya imperiyasını bərpa etmək niyyətində olan korrupsiyalaşmış, qanqster dövlətə çevrildikdə buna hazır olmalıdır.

Bu, hər kəsin düşündüyündən daha uzun sürdü, lakin Kremlə iqtisadi təzyiq nəhayət ki, özünü göstərməyə başlayır. Düzdür, ən azı rəsmi rəqəmlərə inansaq, keçən il ölkə ÜDM-də kifayət qədər az 2,2 % azalma ilə xilas oldu. Ancaq bu il daha pis olacaq.

İlin son rübündə hasilatın 6 % azalaraq 7 %-ə düşdüyünə dair təxminlər var və bu azalma bu vaxtdan daha sürətlənəcək. Avropa, o cümlədən Böyük Britaniya, əsas müştərisi olan Rusiya neft və qazından gözlənildiyindən daha tez ayrılmağı bacardı. G7 Urals neftinə 60 dollarlıq qiymət həddi tətbiq etdi və bəzi müştərilər istər-istəməz qiymətin dekabr ayından bəri hələ də 20% aşağı düşməsindən qaçacaqlar. Təbii ki, bu, gəlirlərə ciddi zərbə vuracaq.

Şirkətlər bu barədə çox ləng davrana bilərdilər. Heç kim adətən müqəddəs “Unilever”in niyə hələ də orada olduğunu bilmir, lakin onlar ölkədəki əməliyyatlarını davamlı olaraq dayandırır, işçilərini ixtisar edir və filiallarını bağlayırlar. Rusiya büdcəsinin kəsiri vergi gəlirləri çökdüyü üçün həyəcan verici sürətlə artır.

Artıq Amerika, Britaniya və Aİ sanksiyalarına məruz qalan metal maqnatı Deripaska bu həftə Sibirdə keçirilən konfransda "Gələn il artıq pul olmayacaq" deyib. “Xarici investorlara ehtiyacımız olacaq”

Bu, şübhəsiz ki, doğrudur. Müharibəyə ayrılan xərclər kəskin şəkildə artıb. “Reuters”in təhlilinə görə, hərbi və təhlükəsizlik büdcəsi 155 milyard dollara və ya bütün dövlət xərclərinin üçdə birinə yüksəlib. Putin və onun generalları bir neçə həftə ərzində Kiyev küçələrində qələbə paradına aparan ildırım kampaniyası planlaşdırmış ola bilər. Amma bu, belə olmadı.

Əvəzində, Rusiya cəbhə xətti boyunca qəddarcasına köhnəlmə müharibəsinə qərq olub. Əgər döyüşlər faciəvi şəkildə Birinci Dünya Müharibəsini xatırladırsa, iqtisadi kontekstdə də oxşarlıqlar olacaq. Birləşmiş Ştatların iqtisadi qüdrəti Müttəfiqlərin arxasına atıldıqdan sonra Böyük Müharibə effektiv şəkildə başa çatmış hesab olunacaq.

Mümkündür ki, Çin Rusiyaya kömək etmək üçün işə qarışa bilər. Ancaq buna inanmaq tələsik olardı. Çinlilər və xüsusilə də Prezident Xi sentimental deyillər və onlar, şübhəsiz ki, itirənlərlə maraqlanmırlar.

Onların Putini xilas etməklə nəsə qazanacaqlarını görmək çətindir. Çinin köməyi olmadan Rusiyanın batan iqtisadiyyatının Qərbin xərcləmə gücünə uyğun gəlməsi qeyri-mümkündür (Ağ Ev yalnız dünən daha 400 milyon dollar yardım elan et). Tam iqtisadi çöküş sadəcə zaman məsələsidir.

Qərb buna hazır olmalıdır. Sovet İttifaqı 1991-ci ildə dağılanda cavab tam bir fəlakət oldu. 1988-1998-ci illər arasında ÜDM-in şok edici 45 % azalması ilə ölkənin xaosa batmasına icazə verildi.

Bu fonda sənayenin korrupsioner oliqarxlar qrupunun əlinə keçməsi və Putinin nəzarətində olan avtoritar dövlətin tez bir zamanda hakimiyyəti ələ alması təəccüblü deyildi. Qərb öz qonşularını təhdid edən və xalqını repressiya edən, hərbiləşdirilmiş rejimlə hesablaşdı. 

2023-cü ilin çöküşünə çox fərqli yanaşmaq lazımdır. Müharibədən sonrakı Yaponiya və Almaniyanın yenidən qurulması və ya həqiqətən də Polşanın postsovet dövründə yenidən qurulması kimi, indi Britaniyadan daha varlı olmaq yolundadır, ən azı ser Keir Starmerə İspaniya və Fransadan daha çox, kiçik biznes, əlavə sahibkar yaratmaq lazımdır. 

Daha da əhəmiyyətlisi, yavaş-yavaş, səbirli bir təşkilat qurmaq lazımdır. Ancaq uğurlu olarsa, ən azı bu qorxulu müharibənin xarabalıqlarından müasir, liberal demokratiyanın yaranması şansı olacaq. Bu, qalanların nəhayət yaşaya biləcəyi qonşusu olacaq.

Reallıqda isə Rusiyanın iqtisadi çöküşü çox da uzaqda deyil, bu dəfə isə Qərbdə bunun baş verəcəyi vaxta hazır plan olmalıdır.

Aysel

Sfera.az