BMT istintaqının rəhbəri Wuhandakı təcrübələrdən danışıb.
 

ABŞ hökuməti bu yaxınlarda Covid-19 pandemiyasının çox güman ki, laboratoriya sızması ilə bağlı olduğu qənaətinə gəlib.
 

BMT müstəntiqi Covid-19-un Wuhandakı "təhlükəli" laboratoriya təcrübəsindən sızdığına inandığını bildirib. 2020-ci ildə dünyanı karantin vəziyyətinə salan Sars-Cov-2 virusunun yayılmasından bəri mütəxəssislər xəstəliyin necə yarandığını dəqiq müəyyən etmək üçün mübarizə aparırlar. Dünyadakı mütəxəssislər tərəfindən aparılan araşdırmalar Covid-19-un çox güman ki, Çinin Uhan şəhərində canlı heyvan bazarında yarandığını müəyyən etsə də, bəziləri virusun Wuhan Virusologiya İnstitutunda yarandığını düşünür.
 

Belə ki, BMT-nin araşdırmasının aparıcı alimi virusun yəqin ki, WUhandakı laboratoriyada yarandığı barədə xəbərdarlıq edərək əlavə edib ki, bu, “insanlaşmış” siçanlar üzərində “təhlükəli” təcrübələr nəticəsində yaranıb. BMT üçün virusun mənşəyini araşdırmaq tapşırığı alan professor Colin Butler qeyd edib ki, laboratoriyadan sızma nəzəriyyəsi çoxlu faktiki dəlillərə baxmayaraq, bilərəkdən rədd edilir.
 

Colin Butler Avstraliya Milli Universitetinin İqlim, Enerji və Fəlakətlərin İdarə Edilməsi İnstitutunun fəxri professorudur. O, əvvəlcə Covid-19 virusunun laboratoriya mənşəli nəzəriyyəsinə şübhə ilə yanaşıb və hesabat üzərində işlədiyi müddətdə bunu təkid etməyə davam edib. Lakin laboratoriya yolunu dəstəkləyən faktiki dəlillər artdıqca, o, bu mübahisəli ehtimalı ört-basdır etməyin son dərəcə yanlış olacağı qənaətinə gəlib.
 

Mütəxəssislər və kəşfiyyat rəsmiləri isə Wuhan Virusologiya İnstitutunun alimlərinin yarasa koronavirusları üzərində funksiya əldə etmə təcrübələri zamanı təsadüfən Covid-i yaymasından şübhələnirlər.
 

Qeyd edək ki, funksiya qazanma tədqiqatı bir orqanizmi genetik olaraq onun bioloji funksiyalarını yaxşılaşdıra biləcək şəkildə dəyişdirən və virusları daha yoluxucu və ya ölümcül edə bilən mübahisəli tibbi tədqiqat təcrübəsidir.
 

Professor Butler əvvəlcə laboratoriya sızması nəzəriyyəsinə şübhə ilə yanaşsa da, indi bunun ən çox ehtimal olunan səbəb olduğuna əmin olduğunu bildirir. Epidemioloq, funksiya qazanma təcrübələri, həmçinin biotəhlükəsizliyə nəzarət, gizli məlumatlar və hökumətlərin mümkün mənşəyi ört-basdır etdiyi sübutlar ortaya çıxdıqdan sonra buna əmin olub. O qeyd edib ki, təbii mənşəli xəstəlik hələ də mümkün olsa da, bu nəzəriyyəni dəstəkləyən heç bir dəlil yoxdur.


O, virusun çox güman ki, Çində yarasalardan çıxarıldığına və sonra laboratoriyadan kənara təsadüfən sızdığına, siçanlar üzərində təlim edildiyinə inanıb.

O, laboratoriya heyvanlarının humanistləşdirilməsi konsepsiyasını da açıqlayıb: "Siz sözün həqiqi mənasında bir laboratoriya heyvanına bir qədər insan DNT-si qoya və "insanlaşmış" siçan əldə edə bilərsiniz. Laboratoriyada virusu insana uyğunlaşdıra bilərsiniz. Mənə görə, bu, Frankenşteynin üsullarıdır və çox təhlükəlidir. Çinlilər günahsız olsaydılar, verilənlər bazası, bütün laboratoriya qeydləri yarada bilərdilər, lakin heç vaxt bunu etməyiblər.

Covid bizə trilyonlarla vəsaitə başa gəlib. Ola bilsin ki, bir anlıq ehtiyatsızlıq olub. Ola bilsin ki, fırıldaqçı bir işçinin səhvi olub və ya bilərəkdən edilib, səbəb nə olursa olsun, təhlükəsizlik, kəşfiyyat və tibbi dairələrdə Covid-19-un Wuhandakı bir laboratoriyadan sızdığına dair inam var.

Üç illik təcrid olunma, təxminən altı milyon insanın ölümü və dağılmış qlobal iqtisadiyyatın hamısı qida bazarları və ya yarasaların səbəb olduğu dəhşətli qəza deyil, virusun laboratoriyadan çıxması və insanlara yoluxması səbəbindən baş vermiş ola bilər.

Bir müddət sonra xəstəliyin Çin laboratoriyasından sızma nəzəriyyəsinin tərəfdarları dəlilər və sinofoblar kimi ələ salınıb. Facebook hətta Covid-19-un süni bir virus olduğunu iddia edən onlayn yazıları senzura edib.

İndi isə rəsmi qurumların siyahısı bu nəzəriyyənin daha optimal variant olduğuna əsas verir - xüsusən də ABŞ-da. Ən sonuncusu, bu həftə ABŞ Energetika Departamentinin Ağ Evə və Konqresdə payladığı və virusun laboratoriyadan sızdığı qənaətinə gələn hesabatdır.

Təhqiqatlar haqqında bir-iki şey bilən FBİ da laboratoriya sızması nəzəriyyəsinin tərəfində kimi görünür.
 

Ədalət naminə, ABŞ-ın digər dörd böyük agentliyi Covid-19-un mənşəyi ilə bağlı hələ də neytral mövqe sərgiləyir. Ancaq bir məqam aydındır ki, laboratoriya sızması artıq yalnız sosial mediada yayılan bəzi sui-qəsd nəzəriyyəsi deyil.
 

Pekinin baş verənlərlə bağlı dünyanın qalan hissəsi ilə səmimi olmaqdan imtina etməsi və Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının səhv araşdırması səbəbindən heç vaxt dəqiq səbəbi bilməyəcəyik. Amma getdikcə bu nəzəriyyə daha inandırıcı görünür.
 

Baxmayaraq ki, ən maraqlı sual budur: Covid-19-un mənşəyi haqqında ən çox ehtimal olunan fərziyə olarsa, cavab nə olmalıdır?
 

İngiltərənin Baş naziri Boris Conson 14 iyunda karantin rejimi üçünqaydaların yüngülləşdirilməsi fonunda bir aylıq uzatma elan etmişdi. Böyük Britaniya hökuməti İngiltərədə Delta variantı Covid-19 hallarının əhəmiyyətli dərəcədə artması səbəbindən tam yenidən açılmanı daha dörd həftə təxirə salacaq.
 

Çinin Wuhan şəhərində Covid-19-un ortaya çıxması nəticəsində dünya əhalisi “mühasirəyə” düşdü.
 

İlk növbədə ÜST öz “evini” qaydasına salmalıdır. Qərb hökumətləri də özlərinə sual verə bilər ki, virusun necə ortaya çıxdığı barədə hələ də çox az şey bildiyimiz halda, Çinin virusa nəzarət etmək üçün sərhədləri bağlamaq modelinə əməl etmək həqiqətən məntiqli qərar olubmu?
 

Heç şübhəsiz ki, Covid-19 eyni zamanda dünyanın başına gələn ən bahalı şey idi. Dünya Bankına görə, bu, bir əsrdən çox müddətdə ən pis iqtisadi böhrana səbəb olub. Hökumətlər görünməmiş miqdarda borc götürmək məcburiyyətində qaldılar. Təchizat zəncirləri qırıldı, təhsildə illər itirildi və ən əsası son hesablamalara görə, 6,75 milyon insan öldü.
 

Biz hamımız bütün bunların dəyərini hesablamaq üçün çox vaxt sərf edə bilərik. Ancaq yenə də bir məqam dəqiqdir : sonda çoxlu sıfırlar olacaq.
 

Bizim çox haqlı olaraq müharibələrə başlayan ölkələrdən təzminat tələb etmək hüququmuz var. Roma İkinci Pun müharibəsindən sonra Karfagenə vergilər tətbiq etdi, Fransa Vaterloo döyüşündəki məğlubiyyətdən sonra 700 milyon frank ödəməyə məcbur oldu və ən məşhuru - Müttəfiqlər Birinci Dünya Müharibəsindən sonra Almaniyadan böyük məbləğdə təzminat tələb etdilər.
 

Prinsip sadədir. Necə ki, məsələn, qonşunun bağına zərər vurursansa və ya avtomobilini cızırsansa, ona dəymiş ziyanı ödəməlisən, bir millət də etdiyi hər hansı bir zərəri ödəməlidir.


Həqiqətən, təzminat getdikcə daha dəb halına gəlir (liberal fikir daxilində).
 

Böyük Britaniya, ABŞ və başqalarının köləliyə görə təzminat ödəməsinin şahidi olmuşuq. Baxmayaraq ki, çoxdan olub və qurbanların nəvələrinə bu dövlətlərin təzminat borcu olub-olmaması, yumşaq desək, mübahisəlidir.
 

Eynilə, noyabr ayında Cop27 konfransı əsas sənayeləşmiş dövlətlərin iqlim dəyişikliyinə görə tarixi zərərləri ödəməsi barədə razılığa gəlib. Baxmayaraq ki, onların heç biri fabriklər qurmağa başladıqları zaman hava sisteminin risk altında olduğundan xəbərsiz olublar.
 

Əgər təzminatların köləlik və ya iqlim dəyişikliyinə görə haqlı olduğuna qərar verilərsə, o zaman Çinin Covid-19-a görə ödəniş etməsi məsələsi şübhəsiz ki, qeyd-şərtsizdir.

Xanım

Sfera.az