Yolunuz düşərsə, Türkiyədə ziyarət edə biləcəyiniz tarixi yerlərdən biri haqqında məlumat təqdim edirik sizə.
 

Şeirlərə və türkülərə mövzu olan 4000 illik Sinop həbsxanası…
 

Kimin tikdirdiyi dəqiq bilinməsə də, Qaskanlar tərəfindən tikildiyi təxmin edilir. Həbsxana məhbusların qaçmasının qarşısını almaq üçün dənizə baxaraq tikilib. Əvvəllər həbsxana kimi istifadə edilən Sinop Həbsxanası 1887-ci ildə rəsmi olaraq istifadəyə verilmişdir. Keçmişdən bu günə qədər kameralarında bir çox cinayətkarı qəbul edən həbsxanada 50 nəfərin qala biləcəyi 28 kamera var. Həbsxana 1999-cu ildə tamamilə bağlanıb. 2000-ci ildə isə muzey kimi ictimaiyyətə açıqdır.
 

Məşhur səyyah Övliya Çələbi isə səyahətlərini qələmə aldığı “Səyahətnamə” kitabında Sinop həbsxanasından bəhs edərək, “Bura böyük və qorxunc bir qaladır. 300 dəmir darvazaları, nəhəng mühafizəçiləri, qolları dəmir barmaqlıqlara bağlanmış, bığlarından asılmış 10 kişi və çoxlu bədnam məhbusları var”. Tarix boyu Sinop Həbsxanası öz palatalarında bir çox məşhurları qəbul edib. Bu xüsusiyyəti ilə həbsdə qalan bir çox yazıçının xatirələrinə, hekayələrinə, şeirlərinə mövzu olub. Sinop həbsxanasında olanlar arasında siyasətçi, yazıçı və dövlət xadimi kimi bir çox məşhur adlar da var. Bu məşhur adların əksəriyyətini tanınmış simalardır. Hətta aralarında məşhur yazıçı Sabahəddin Əli də var.


Tarixi Sinop Həbsxanası, adından da göründüyü kimi, Türkiyənin ən şimal şəhəri Sinopda yerləşir və dünyada çox az şəhər kimi tarixi həbsxanası ilə tanınır. Qara dəniz bölgəsində ziyarət edilməli yerlər arasında yer alan Sinopun ziyarət edilməli yerlərin siyahısı tutulsa, əhəmiyyətli bir yerə sahibdir. Həm Sinop yarımadası, həm də coğrafiyası görülməyə dəyər yerlərdir.

Qədim dövrlərdən bəri parlaq və sıx bir ticarət və mədəni həyat yaşayan Sinop bu keyfiyyətini Şərqi Roma İmperiyası, Böyük Səlcuq İmperiyası, Çandaroğulları və Osmanlı İmperiyalarında qoruyub saxlamışdır. Qalası və gəmiqayırma zavodu ilə də bölgənin ən əhəmiyyətli hərbi bazalarından birinə çevrilib. Sinop şəhəri həm də tarixi tikililəri və kurqanları ilə önəmlidir.

Rəvayətə görə, şəhər adını onun qurucusu sayılan Amazondan almışdır. Başqa bir rəvayətə görə, qədim Yunanıstanda şəhərin əsasını çay tanrısı Asoposun pəri qızlarından biri olan Sinop qoyub. Bu mövzuda müxtəlif mənbələr müxtəlif məlumatlar verir.
 

Sinop Qara dəniz bölgəsinin ortasındadır və eyni zamanda Türkiyənin ən şimal bölgəsinə malikdir. Baxmayaraq ki, son vaxtlar Wiki-dəki bəzi məlumatlara görə, Türkiyənin ən şimal nöqtəsi Kırklarelinin Kofçaz mahalı verilib.



Tarixi Sinop Həbsxana Məlumatı

Sinop yarımadası olaraq da adlandırılan Boztəpə yarımadasının düz boğazında yerləşən və tarixi Sinop qalasının içərisində yerləşən Sinop Tarixi Həbsxanası ayrı bir binadır. Həbsxana qala içərisində köhnə tərsanə ərazisində yerləşən binadır. Hündür qala gövdələri ilə əhatə olunmuş tərsanə Osmanlı İmperiyasının Qara dəniz bölgəsindəki ən böyük gəmiqayırma zavodu idi və 1853-cü ildə Rusiya basqınına qədər fəaliyyət göstərmişdir.

Bir çox başqa mövzularda olduğu kimi, təəssüf ki, internetdə axtarış sistemlərində axtarış edəndə həmişə “kopyala-yapışdır” məlumatı olur və həmişə belə başlayır: “4000 il əvvəl Qaskanların tikdiyi qala...”

Tarixi Sinop Həbsxanasının tarixinə bir az da dərinləşək, heç olmasa bu Qaskanlılar kimdir? Boyabat qəzetinin aşağıdakı linkindən təfərrüatlarını oxuya biləcəyiniz Qaskanlılar, zamanında Hetləri mübarizə aparmış və Xet lövhələrini daşıyaraq günümüzə qədər gəlib çatmışdır. Təcavüzkar və köçəri xalq olan qaskanlara kaskalar, kaskalar, kaskalar da deyilir.

B.C. Bölgədə yaşayan Kaşkalılar haqqında 3000 il əvvələ, yəni bu gündən 5000 il əvvələ aid ən son məlumatlar Het lövhələrində də mövcuddur. Xet dövlətinin dağılması ilə bir daha kaskalilərin adı çəkilmir.

Qayıdaq həbsxananın tarixinə...

Aparılan araşdırmalara görə, qala bu Kaskalıların tikdirdiyi qaladır və eramızdan əvvəl tikilib. 2000-ci ilə aiddir.
Dosent Cevdet Yılmazın araşdırmasına görə M.Ö. Eramızdan əvvəl 72-ci ildə Pontus kralı IV. Mitridat şəhərdə bəzi binalar tikdirmiş və onu divarlarla əhatə etmişdir. İç qala adlanan ərazi Səlcuq sultanı İzzəddin Keykavus tərəfindən yaradılmışdır.
 

Əsrlər boyu Sinop Roma, Bizans, Pontus, Səlcuqlular və nəhayət Osmanlıların əlinə keçib.
 

Türkiyə Mədəniyyət Nazirliyindən verilən məlumata görə, qalanın həbsxanaya çevrilməsi isə 1568-ci ildə Osmanlı İmperatorluğu dövrünə təsadüf edir.
Qalanın daxili hissəsinin zindana çevrilməsi rəsmi olaraq 1887-ci ildə olmuşdur. Əslində Tənzimat dövründə II. Əbdülhəmid dövründə qüvvəyə minən qanunla həbsxanalarla bağlı tənzimləmələr edildi və Sinop həbsxanası Osmanlı İmperatorluğu daxilində İstanbul xaricindəki vilayətlərdə qurulan ilk həbsxana oldu.
 

1979-cu ildə məhbusların üsyanı nəticəsində həbsxanada yanğın baş vermiş, 1996-cı ildə “Sinop E Tipli Qapalı Həbsxana”ya çevrilmiş və 1997-ci ildə təxliyə edilmişdir.

İllər keçdikcə San-Fransiskoda heç bir qaçış yolu olmayan məşhur Alcatraz həbsxanasına (bu barədə ayrıca yazı təqdim etmişdik) bənzədilmiş "Anadolu Alkatrazı" adını aldı. 1999-cu ildə Mədəniyyət Nazirliyinin tabeliyinə verilib və muzeyə çevrilib. Həbsxananın “Anadolu Alkatrazı” titulunu almasının səbəbi buradan qaçmağın çox çətin olmasıdır. Buna səbəb “daxili qala” adlanan ərazidəki həbsxanadan qaçacaq şəxsin bu ərazidəki hündür divarları, qüllələrdəki patrul mühafizəçiləri və digər patrulları keçərək “xarici qala” adlanan əraziyə gəlməsidir. Bura gələndən sonra yenə eyni şeyi etməli olacaq. Lakin Sinop şəhərini əhatə edən “xarici qala” adlanan ərazidəki darvaza daim mühafizə altında olsa da, qapısı axşamlar bağlanır, səhərlər açılırdı. Ona görə də Sinop həbsxanasından qaçmaq çox çətin olub.
 

Tarixi Sinop Həbsxanasının Memarlıq Xüsusiyyətləri

Yenə Dos. Cevdet Yılmazın araşdırmaları işığında həbsxananın iki mərtəbəli, U şəkilli, yonma daşdan tikildiyini və cəmi 26.000 kvadratmetr sahəni əhatə etdiyini öyrənirik. Asimmetrik quruluşa malik olan həbsxananın fasadlarında tez-tez pəncərələri olan bir quruluş var. Zamanla müxtəlif dəyişikliklərə məruz qalan strukturda 28 kamera var. Məsələn, uşaq kamerası 1939-cu ildə İç qala adlanan ərazinin şimalında 2 mərtəbəli 9 kameradan ibarət olaraq tikilib. Eyni zamanda şərq tərəfdə hamam tikilmişdir.


Tarixi Sinop Həbsxanasında Məhbus Olan Tanınmış İnsanlar


Osmanlı İmperiyası dövründə II. Məşrutə monarxiyası dövründə, 1913-cü ildə İttifaq və Tərəqqi Komitəsinin əleyhdarları, 250-yə yaxın jurnalist, yazıçı və deputat buraya sürgün edilib.

Tarixi Sinop Həbsxanasının Türkiyə Cümhuriyyətinin siyasətində mühüm yeri olduğunu söyləmək olar. Edip Akbayramın “Könül alma” adlı mahnısı var, onu burada yatan Sabahattin Əli yazıb. Bilirsiniz, Səbahəddin Əli çoxumuzun bildiyi “Quldur Dünyaya Hökm Etməz” (“Eşkiya dünyaya hakim olamaz”) adlı şeirini burada yazıb.
 

Burada yatan digər adlar Krım Xanı Dövlət Giray, Refik Halit Karay, Mustafa Suphi, Ahmet Bedevi Kuran, Ruhi Su, Burhan Fələk, Zekeriya Serteldir. Gündüzlər çəlləkdə yaşayıb fənərlə dolaşan, “Nə axtarırsınız?” deyənlərə “Dürüst adam axtarıram” deyən qədim mütəfəkkirlərdən Diogen Sinopda doğulub. Zərbxanaya rəhbərlik edən atası ilə saxta pul çap etməkdə günahlandırılan Diogenin Sinopdan sürgün edildiyi məlumdur.
 

Tarixi Sinop Həbsxanasında çəkilmiş filmlər və seriallar


Xüsusilə 1999-cu ildə bağlanaraq muzeyə çevrilən Tarixi Sinop Həbsxanasında çoxlu filmlər çəkilib və buna görə də hər zaman düşünülən tarixi məkandır. Qara dəniz bölgəsindən keçən hər kəsin mütləq dayanması lazım olan tarixi həbsxanada “Tatar Ramazanı”, “Edam”, “Engeller Arxasında”, “Qaçış” kimi film və seriallar, xüsusilə “Əfv” filmi çəkilib (baş rolda Ferhan Şensoy).

Burada qeyd edək ki, 10 ilini Tarixi Sinop Həbsxanasında keçirən Kərim Korcan “Tatar Ramazan” və “Linç” romanlarını burada yazıb. Göründüyü kimi, Tarixi Sinop Həbsxanasının türk ədəbiyyatında və siyasətində böyük əhəmiyyəti var.

Ancaq indi bərbad vəziyyətdə olmasa da, tezliklə olacağı təəssüratları var. O, fotoqrafiya həvəskarları üçün incə dekorasiya xüsusiyyətinə malikdir, onlardan biri öz orijinal formasında qorunub saxlanılır. Bəzi zindanlarda zəncirlər hələ də dayanır və bu, həqiqətən də qaranlıqdan təsirlənir. Onun üç həyəti geniş olduğu qədər də kədərlidir.

Yenə Dos. Cevdet Yılmazın sözlərinə görə, son vaxtlar Sinop şəhərinin dar bir əraziyə sıxılması və tarixi həbsxananın geniş əraziyə yayılması səbəbindən müxtəlif fikirlər irəli sürülməyə başlayıb. Bunlardan birincisi onu böyük bir sərgi və mədəniyyət sahəsinə çevirməyə çalışmaq, digəri isə ədliyyə xidmətləri və ya dənizçiliklə bağlı muzeyə çevirməkdir.


Tarixi Sinop Həbsxanası həqiqətən sizi tarixin naməlum yerlərinə aparacaq…