“Badımcan Mövsümü Gələndə İstanbulda Dəlilər və yanğınlar Çoxalır" - Osmanlı Dövründə Türkiyədə Badımcan Yanğınları

İndi badımcan yanğınları geridə qaldığı üçün onları demək olar ki, eşitmirik. Amma bir vaxtlar Osmanlıda və Türkiyədə cümhuriyyət dövrünün ilk illərində badımcan İstanbulda kök salan tərəvəz olub.
 

Sfera.az bu yazıda Osmanlı dövründə badımcanın törətdiyi yanğınlardan məlumat təqdim edir.

Türk mətbəxinin vazkeçilməz bir parçası olan və bir çox yeməklərdə aparıcı rol oynayan badımcan qədim zamanlarda bu qədər məsum tərəvəz kimi görünmürdü.

İş o yerə çatıb ki, saray mətbəxində böyük yer tutan və hətta sultanın da bəyəndiyi badımcanlı yeməklər Osmanlıda qorxulu tərəvəz kimi yerini alıb.

Bu gün marketlərdən aldığımız və hər cür yeməkləri bişirdiyimiz badımcan Osmanlı dövründə, xüsusən də köhnə İstanbulda kabuslara səbəb olub.

1700-1800-cü illərdə İstanbulun taxta malikanələrində badımcansevərlər badımcan qovurarkən tavalarını odda unudur, ya da qızdırılan yağın içinə su damlaması kimi kiçik qəzalar törədirdilər. Bir-birinin ardınca böyük yanğınlar çıxır, taxta malikanələr bir-birinin ardınca yanırdı.

Həmin vaxt bütün evlər taxta və bir-birinə bitişik olduğundan, küçələr kifayət qədər dar olduğundan bir evdə başlayan yanğın düz yanındakı evə də keçib. Təəssüflər olsun ki, yalnız bir küçədə başlayan yanğın daha sonra bütün məhəlləni yandırıb və çoxəsrlik malikanələri tarixə qovuşdurub.

Badımcanların qızardılması və ya qovrulması üçün istifadə edilən manqalın tam sönmədən tərk edilməsi nəticəsində baş verən bu yanğınlar o qədər geniş yayılmışdı ki, “badımcan yanğınları” kimi tarixə düşərək Osmanlıda iz qoyub.

1890-cı il təvəllüdlü yazıçı Raqıp Akyavaş o dövrün badımcan yanğınlarını belə təsvir edir: "1908-ci ildə Çırçırda yanğın baş verdi. İki gün iki gecə davam etdi. İstanbulun ürəyini Yəmən çöllərinə çevirdi. 1500 ev yandırdılar. Zeyrəkdə başlayıb Vəfada dayandı. Alov da badımcandan çıxdı.

Əhaliyə od qoyan yanğınlara qarşı müxtəlif tədbirlər görülməyə çalışılsa da, İstanbul dəfələrlə yanğınlardan payını alıb. Yanğın zamanı on minlərlə evlə yanaşı, sənət əsərləri, kitabxanalar, malikanələr və çoxlu sayda insan tələf olub. Hətta həmin vaxt qəzetlərdə "Badımcan mövsümü gəldi. Xanımlar, oddan çəkinin!" yazırdılar.

Taxta memarlığı zəbt edən respublikanın ilk illərində badımcan yanğınları Türkiyəyə xeyli ziyan vurmuşdu. 1934-cü ildə 34 evin yandığı Maltəpə yanğını və 1943-cü ildə 30 evin yandığı Küçükpazar yanğını qəzetlərdə işıqlandırılıb.

Aysel