600 illik böyük və nəhəng bir imperiya olan Osmanlı İmperatorluğunda tez-tez qəribə hadisələrə rast gəlinirdi. Sabbatay Sevi bu maraqlı hadisələrin yalnız birində iştirak edən və fəaliyyəti ilə çox maraqlı olan insandır.

 

Sfera.az sizə Sabbatay Sevinin qəribə həyat və fəaliyyəti haqqında yazınl təqdim edir.

İlk illər

Sabbatai Sevinin ailəsi əvvəlcə Morada yaşayırdı. 17-ci əsrdə liman şəhəri kimi yüksələn və dəyər qazanan İzmirə köçdülər. Belə ki, Sabbatay 1626-cı ildə İzmirdə doğulub. Gəncliyində çox gözəl dini təhsil alan Sabbatay 18 yaşında ikən yəhudiliyin bütün təfərrüatlarına sahib olan, hətta ətrafında ardıcılları olan mistik bir şəxsiyyətə çevrilir. 1648-ci ildə Sabbatay Zevi özünü yəhudilərin gözlənilən məsihi elan edir. O zaman həqiqətən də yəhudilərin arasına bir Məsihin gələcəyi gözlənilirdi. Lakin İzmirdəki din məmurları Sabbatay Zevinin məsihçiliyinə inanmayıb, onu dindən sui-istifadə etməkdə ittiham ediblər.


Məsih iddialarığ

Gənclik illərində onun ətrafında olan ruhanilər və müəllimləri məsihçi iddialarını qəbul etməsələr də, Sabbatay xalq arasında çoxlu adamları ardıcıl və şagird kimi birləşdirmişdi. İzmirdən əvvəlcə Salonikiyə, oradan da İstanbula gedən Sabbatay getdiyi yerdə ona inananları da, ona qarşı çıxanları da özünə davamçı etdi. 1650-ci ildə İstanbula gələn Sabbatay Sevinin maraqlı bir hadisəsi var. Deyilənə görə, bir gün Sabbatay bazarda yekə balığa körpə paltarı geyindirib. Bu hərəkəti görənlər Sabbatayın dəli olduğunu düşünürdülər.

İddiaların gücləndirilməsi

Sabbatai Sevi 1660-cı illərdə Fələstinə doğru yola çıxıb. Tripoli, Beyrut, Misir və Qahirəyə gedib. Burada da messianizmini yaymaq üçün səylərini davam etdirdi. 1663-cü ildə tanış olduğu Qəzzəli Natan adlı bir alim Sabbatay Zevinin məsihçiliyini təsdiq etdi. Qəzzalı Nathanın Sabbatay'ı Məsih elan etməsi ardıcıllarının sayını artırdı. Sabbatay buradan Yerusəlimə keçdi. Yerusəlim ruhaniləri Sabbatai qəbul etmədilər. Amma bunun heç bir əhəmiyyəti yox idi.Sabbatay indi ətrafına böyük bir izdiham topladı. Qüdsdən sonra Hələbə, oradan da yenidən İzmirə getdi. Sabbatai Sevi İzmirə qayıdanda indi onu yəhudi dünyasının məsihi kimi görürdülər. Onun adı bütün dünyada eşidildi və ətrafına çoxlu izləyicilər toplaşdı.


Sabbatay Sevinin həbsi

Osmanlılar 1665-ci ilə qədər Sabbatay Sevinin fəaliyyətinə müdaxilə etmədilər. Çünki o, bunu yəhudilər arasında dini bir məsələ kimi görürdü. Lakin o zaman Sabbatay Osmanlı torpaqlarını istədiyi adamlara paylayaraq bu adamları müəyyən bölgələrə vali elan etdikdə, Dövlət-i Əliyə zərurət olaraq bu vəziyyətə müdaxilə etməli oldu. Paytaxtda olan İzmir hakiminin şikayəti əsasında vəzirin icazəsi ilə Sabbatay Sevi haqqında həbs qərarı çıxarılıb.

Gömrük məmuru Mahmud Ağa

İzmirdən Marmara Cezireyə bir yəhudi gələrək boş sözlər dedi. Adı çəkilən yəhudi haradadırsa, adam göndərib gətirin. əmr etdi

Sabbatay Sevi bu zaman paytaxta doğru gedirdi. O, ətrafdakılara onun məsih olduğunu sübut etmək üçün sultanı taxtdan salmaq üçün İstanbula getdiyini bildirib. Yolda tutularaq zindana atılan Sabbatay bir neçə gün sonra baş vəzir Fazil Əhməd Paşanın hüzuruna gətirilir. Amma Sabbatayın tutularaq İstanbula gətirildiyini öyrənən yəhudilər ağalarını görmək üçün paytaxta axışıblar. Bu böyük qarışıqlıqda Sabbatayı Geliboludakı bir adaya sürgün etmək qərara alınıb.


Sabbata Sevinin müsəlman olması

Onun davamçıları Sabbatai Gelibolu sürgünü zamanı da tək qoymadılar. Dünyanın hər yerindən insanlar Məsih Sabbatayı görmək üçün buraya axışırdılar. Sabbatay sürgün olunduğu yerdə problem yaratdıqda, bu dəfə mühakimə olunmaq üçün Ədirnədəki saraya aparıldı. Burada Sabbataiyə deyirdilər ki, əgər Məsihdirsə, möcüzəsini göstərsin: “Əgər sən Məsihsənsə, heç bir ox sənə dəyməz, qoy bizim ən yaxşı atıcılarımız sənə atəş açsın, möcüzəni görək”. Sabbatai Sevi küncə sıxıldığını anlayanda məsihçilik iddialarının yalan olduğunu və ətrafına toplaşanların bunları uydurduğunu söylədi. Sultan və digər dövlət xadimləri təbii olaraq bu sözlərə inanmadılar. Sabbatai son çarə olaraq kəlimə-i şəhadət gətirərək İslamı qəbul etdi.

Son Fəaliyyətləri və Ölümü

Sebatay Sevi 1666-cı il sentyabrın 16-da dövlət adamları qarşısında İslamı qəbul etdikdən sonra Mehmet adını aldı. Onu Əziz Mehmet Əfəndi adı ilə sarayda baş qapıçı rütbəsinə gətirdilər. Bu vəzifədə 7 il xidmət etdikdən sonra 1672-ci ildə yenidən əvvəlki fəaliyyətini həyata keçirdiyi müəyyən olunaraq Albaniyanın Ülgün şəhərinə sürgün edilir. Mənbələrdə verilən başqa bir tarixə görə, bir neçə illik sükut və özünə çəkildikdən sonra 1675-ci və ya 1676-cı ilin sentyabrında burada vəfat etmişdir.


Sabbatai Sevi ardıcılları və Atatürk

Sabbatay İslamı qəbul etdikdən sonra ona inanan yəhudilərin çoxu öz etiqadlarından əl çəkdilər. Ancaq təxminən 200 ailə Sabbatayın İslamı qəbul etməsini onun məsihliyini təmin etmək üçün etməli olduğu bir hərəkət kimi gördü. Bu 200 ailə də İslam dinini qəbul edərək Dönmə və ya Avdeti adı ilə tanınıb. Bu ailələr əvvəlcə Salonikidə məskunlaşıblar. Bu gün bəziləri Atatürkün babalarının bu 200 ailədən olduğunu və şənbəçilərdən olduğunu iddia edir.

Bu yaxınlarda Osmanlı Arxivləri İdarəsində tapılan şəcərədən də göründüyü kimi Mustafa Kamal Atatürkün babalarının avdetislərlə heç bir əlaqəsi yoxdur. Əksinə, Atatürkün babaları Şabatçılardan əvvəl Salonikidə olub. Bundan əlavə, bu 200 ailə sonradan İstanbula gəlib. Bu gün İstanbulun Üsküdar şəhərindəki Bülbül dərə qəbiristanlığı bu ailələrin əksəriyyətindən ibarətdir.

Xanım

Sfera.az