Bu yazıda sizə təqdim etdiyimiz 10 dil çox maraqlı xüsusiyyətlərə malikdir. Məsələn, dil var ki, əsasən refleksiv sözlərdən ibarətdir. Digəri James Cameronun məşhur Avatar filmindəki Na'vi irqinin dilidir. Əlbəttə hər millətin öz dili var, amma bu dillər haqqında oxuduqca yəqin ki, indiyə qədər öyrənməyə çalışıb, “çox çətindir” dediyiniz dilləri öpüb alnınıza qoyacaqsınız.

Sfera.az 10 maraqlı, heç yerdə eşitmədiyiniz dilləri təqdim edir.


1. Ayapaneco: Nəsli kəsilmək təhlükəsi altında olan dildir, çünki bu dildə danışan son iki nəfər bir-birindən incimiş haldadır

Ayapaneko dili əsrlər boyu Meksikada danışılır. Bu dil İspan işğalı, müharibələr, inqilablar, aclıq və daşqınlardan sağ çıxa bilib. Amma indi digər xalq dilləri kimi bu dil də yox olmaq ərəfəsindədir. Bu dildə səlis danışa bilən cəmi iki nəfər yaşayır, amma hər ikisi bir-biri ilə danışmaqdan imtina edir.

Manuel Seqoviya və İsidro Velazkes Tabaskodakı Ayapa kəndindən 500 metr aralıda yaşayırlar. Aralarındakı qarşılıqlı susqunluğun səbəbinin illərdir davam edən mübahisə olub-olmadığı bilinmir, lakin onları tanıyan insanlar onsuz da bir-birlərini çox sevmədiklərini deyirlər.

"O, yavaş-yavaş yox olur və məncə, indi mənimlə birlikdə öləcək" deyir Seqoviya. Keçmişdən bu günə qədər müxtəlif yerli dillərin əhatəsində olan Ayapanecoda sağ qalan bu insanların bir-birləri ilə problemlərini həll edə və fikir ayrılıqlarına son qoya bilməyəcəklər kimi görünür.


2. !Xóõ: 122 samitdən ibarət "klik" yönümlü dil

Xóõ dilində Afrikanın Namibiya və Botsvana bölgələrində təxminən 3000 yerli danışır. Dünyanın bəlkə də ən səsli dili olan Xóõ dilində 58-122 samit, 31 sait və 4 fərqli vurğu var. Onların arasında “tik” və ya “tack-to-knock” kimi 43 klik səsi var.


3. Archi: 1,5 milyon fel bağlaması olan dil

Dilimizdəki “yemək” feli “yedim, yeyərəm, yeyəcəm” kimi şəkilçilər götürə bilsə də, Arçidə fel kökündə bir milyon yarım müxtəlif şəkilçi ola bilər. Rusiyanın Ərçib kəndində danışılan bu dil bütün səviyyələrdə böyük nümunələr və istisnalarla doludur. Övladınız qrammatikadan şikayət etdiyi zaman bu dili nümunə gətirə bilərsiniz.


4. Anal: 23.000 nəfərin danışdığı uğursuz adı olan bir dil.

Anal dilin danışan insanlara Manipur, Hindistan və Myanmada rast gəlinir. Bu insanların təxminən 23.000-i "Anal" və ya "Namfau" adlı öz dillərində danışır.

Anal dilin bu adı necə aldığı dəqiq bilinmir. Bir fərziyyəyə görə, bu R.D. Angnal soyadından gəlir. Başqa bir fikir budur ki, o, təmiz mənasını verən hind sözü olan “Anan” sözündəndir. Bu insanların təmizliyi ilə məşhur olduqlarını iddia edirlər. Bununla belə, Şimal-Şərqi Hindistan Ensiklopediyası Myanmadakı insanları “Khon” və ya murdar insanlar hesab edir.


5. Tuyuca: 140 fel dəyişdiricisi olan dil

Yəqin ki, dünyanın ən çətin dili olan Tuyu dilidir. Bu dildə Kolumbiya və Braziliya Amazonlarında yaşayan 1000-ə yaxın yerli insan danışır. Əksər dillərdə kişi və qadın kimi az və sadə fel dəyişdiriciləri olsa da, Tuyuda onlardan təxminən 140-ı var. Bu seçicilər dili öyrənməyi və səlis danışmağı çox çətinləşdirir. Məsələn, “-wi” şəkilçisi “Bilirəm, çünki onu gördüm”, “-hiyi” şəkilçisi isə “mən belə düşünürəm” deməkdir.


6. Silbo Gomero: Hərflərin fitlərlə əvəz olunduğu dil

Bu dil isə heç şübhəsiz, dünyanın ən gülməli dilidir.

İspaniyanın Kanar adalarının yerli sakinlərinin danışdıqları Silbo Gomero dilinin əlifbası cəmi 2 sait və 4 samitdən ibarətdir və fit çalaraq tələffüz olunur.
 

Bu dil ispan dilinin dialektindən götürülüb, hər samit və sait fit səsi ilə əvəz olunur. Fısıltılar səsin qalınlığına və davamlılığına görə fərqləndirilir. Digər qeyri-tonal dillər kimi, Silbo da danışılır və normal nitq sürətinin tələffüzünü təmin edir.
 

Öyrənilməsi bir qədər mürəkkəb dildir və fiziki güc və texniki bilik tələb edir ki, bunu yalnız təcrübə ilə təkmilləşdirmək olar. Ancaq hər şeyə baxmayaraq sınamağa dəyər, düşünün bu dillə təxminən 5 kilometr məsafədə olan insanlarla ünsiyyət qurmağa imkan yaranır!

7. Lincos: Alimlərin yadplanetlilərlə danışmaq üçün yaratdığı dil

1960-cı ildə Doktor Hans Freudenthal "Lincos: Kosmik Ünsiyyət üçün Dil Dizaynı" adlı bir kitab nəşr edib. Kitabda ulduzlararası radio dalğalarından istifadə edərək yadplanetlilərin anlaya biləcəyi bir dil yaratmaqdan bəhs edilir.

Freydental düşünürdü ki, bu yolla bir dili dünya ilə heç bir əlaqəsi olmayan canlılar başa düşə bilər. Kitab ardıcıl vuruşların fasilələrlə ayrılmış natural ədədlər olmasını öyrədir. Daha sonra insanlar arasında dialoq yaratmaq üçün lazım olan anlayışları çatdırmağa çalışır. Onlara sual vermək, təsdiqləmək, başqalarının sözlərindən sitat gətirmək, bir şeyi bilmək və istəmək, söz vermək və hərəkət etmək üçün bir-biri ilə danışan iki aktyor kimi davranırlar. Daha sonra kütlə, məkan, hərəkət kimi şeylərə aid anlayışlar və dillər danışılmağa çalışılır.

Onilliklərdir ki, Lincosdan istifadə edərək hələ də heç bir real ünsiyyət əldə olunmayıb. İki kanadalı astrofizik yadplanetlilərlə danışmaq üçün səs-küyə davamlı kodlaşdırma sistemi hazırlayana qədər Lincos nəzəri məşq olaraq qaldı. 1999-cu ildə astrofiziklər radioteleskopdan istifadə edərək Lincosda mesaj yaratdılar və onu yaxınlıqdakı ulduzlara göndərdilər. 2003-cü ildə bu təcrübə yaxınlıqdakı digər ulduzlar üzərində yenidən sınaqdan keçirildi.

Amma yenə də heç bir reaksiya olmadı.


8. Na'vi: “Avatar” filmi üçün dilçilər tərəfindən yaradılmış əsl dil

NA'vi xalqı 2009-cu ildə çəkilmiş “Avatar” filmində Pandorada yaşayan yerli insanabənzər canlılar idi. Filmin rejissoru Ceyms Kemeron yaratdığı dünyaya o qədər ciddi yanaşdı ki, Cənubi Kaliforniya Universitetinin iki professoru ilə iş birliyi qurdu.

Film 2009-cu ildə ekranlara çıxanda Na'vi təxminən 1000 sözdən ibarət idi, lakin qrammatikanı başa düşmək dilin yaradıcısından asılı idi. Amma professorlardan biri Paul Frommer 2000 sözdən ibarət lüğət və qrammatika kitabı nəşr etdi. Beləliklə, Na'vi sonradan öyrənilə bilən bir dil oldu. Na'vi dilini onlayn olaraq Doktor Frommerin saytından öyrənmək olar.

9. Rachasap: Yalnız Tayland kralına müraciət etmək üçün istifadə olunan dil

Kral Taylandın ən sevimli və hörmətli adamıdır. Taylandda kral haqqında və ya birbaşa kral ailəsi ilə danışmaq üçün “Rachasap” adlı xüsusi kral dili istifadə olunur. Bu dil 700 ildir mövcuddur. Rachasap Tayland mədəniyyətinin və adət-ənənələrinin bir hissəsidir, Taylandlıların çoxu bunu bilir, lakin çox az adam onu ​​düzgün danışa bilir. Bunu televiziyada, radioda, gündəlik xəbərlərdə, kral ailəsi haqqında danışarkən demək olar ki, hər yerdə eşitmək olar.


10. Toki Pona: 14 səs və 120 kök sözdən ibarət minimal dil.

2001-ci ildə onlayn nəşr olunan bu əsər tərcüməçi və dilçi Sonja Lanq tərəfindən bütün mədəniyyətlər arasında universal olan sadə ideyalar və düşüncələr üzərində qurulmuşdur. Dil müasir həyatdan ayrı sadə həyatın gətirdiyi anlayışlar arasından diqqətlə seçilmiş 14 səs və 120 söz kökündən ibarətdir. Beynəlxalq səviyyədə ikinci dil kimi yazılmasa da, latın əlifbası ilə yazılır.

Langın sözlərinə görə, ən azı 100 nəfər bu dildə səlis danışa bilir və onun hesablamalarına görə, bir neçə yüz adam bu dildə əsas biliklərə malikdir.

Aynil