19 qardaşını suda boğduran Osmanlı Sultanı

Osmanlı dövlətinin durğunluq dövründə taxta çıxsa da, uzun müddətdən sonra hərbi səfərlərə çıxan ilk sultan III. Mehmed olmuşdur.

Məhz onun dövründə bir çox mühüm hadisələr baş verdi, lakin bütün bunlara baxmayaraq onun adı təəssüf ki, taxta çıxan kimi qardaşlarının və oğlunun öldürülməsi ilə yaddaşlara yazıldı.

Sfera.az bu yazıda III. Mehmedin kim olduğuna, həyatına daha yaxından nəzər salmağa və qısa ömründə hansı xidmətləri olduğuna dair maraqlı məlumatlar təqdim edir.

Vəzir Sokullu Mehmet Paşanın vəfatından sonra XVI əsrdə Osmanlı İmperatorluğu əvvəlki şanlı qüdrətini itirərək durğunluq dövrünə qədəm qoydu. Durğunluq dövrü ilə birlikdə dağılmağa başlayan və ən nəhayət dağılan Osmanlı İmperatorluğunun taxtına keçən adlardan biri də III. Mehmeddir. Sultan III. Mehmed dövründə əslində bir sıra mühüm hadisələr baş vermişdi, ancaq onun adını tarixə yazan tamam başqa hadisədir.

I Əhmədin dövründə əkbər və ərşad sistemi tətbiq edilməzdən əvvəl Osmanlı sultanlarının taxt-tacı ələ keçirmə ehtimalı olan kişi qohumlarını öldürmələri normal hal idi. III Mehmed də bu ənənəni davam etdirmişdi, amma əlinə bulaşan qan o qədər çox oldu ki, hətta illər sonra taxta çıxan nəvələri də onu nifrətlə xatırlayırdılar.

III. Mehmed kimdir? Son şahzadə sancağa çıxır.

Osmanlı sultanı III. Muradın Safiye Sultandan doğulan oğlu III. Mehmed 26 may 1566-cı ildə Manisada anadan olub. Ulu babası Qanuni Süleyman onun adını Fatih Mehmedə bənzəsin deyə Mehmed qoymuşdu.

Mehmed İbrahim Cafer Əfəndi və Pir Mehmed Əzmi Əfəndi kimi dövrün ən məşhur alimlərindən dərs almışdır. Ədli təxəllüsü ilə divan şeirləri yazmışdır. 1583-cü ildə Osmanlı adət-ənənələrinə uyğun olaraq Manisa sancağına göndərilir. Osmanlı tarixində sancağa göndərildikdən sonra sultan olacaq soyad Mehmed olmalı idi.

1595-ci ildə III.Muradın ölümündən sonra İstanbula gələrək Osmanlı İmperiyasının 13-cü sultanı oldu və III.Mehmed adı ilə 78-ci İslam xəlifəsi kimi taxta çıxdı.

III. Mehmedin ilk işi əllərini qana bulamaq oldu:

Bütün monarxiyalarda olduğu kimi Osmanlı İmperiyasında da taxt-tacı ələ keçirmək üçün üsyana qalxma ehtimalı olan kişi qohumlarının öldürülməsi vacib idi. Ancaq təbii ki, belə bir ehtimalı olan hər kəs öldürülürdü. Hələ uşaq və ya körpə olanlara toxunulmazdı. III. Mehmet isə buna qətiyyən əhəmiyyət vermədi.

III. Mehmet taxta çıxan kimi ilk əmri ilə əksəriyyəti körpə olan 19 qardaşı boğularaq öldürüldü. Sonrakı illərdə onun oğlu Şahzadə Mahmudu da haqqında yayılan söz-söhbətlərə görə öldürtdürmüşdü.

Mövzu ilə bağlı maraqlı bir əfsanə də var. 1909-cu ildə taxta çıxan Mehmed Reşad qılınc tutma mərasimindən sonra əcdadlarının məzarlarını ziyarət edir, lakin III. Mehmedi ziyarət etmir. Səbəbini soruşduqda “Mən uşaq qatilinin məzarını ziyarət etmək istəmirəm” deyə cavab verib. Yəni Osmanlı ailəsi belə əcdadları III.Mehmedin əməllərini qəbul etmir.

Merac dövrünün son sultanı olan Qanuni Süleymandan sonra heç bir sultan III. Mehmedə qədər səfərə çıxmırdı. Əslində III.Mehmedin səfərə qatılmağa məcbur olduğunu demək olar. Çünki o dövrdə Osmanlı İmperatorluğu Avropada çox ağır mübarizə aparırdı.

III. Mehmed taxta çıxanda Osmanlı-Avstriya müharibəsi hələ də davam edirdi. 1595-ci ildə Budapeştdə Osmanlı İmperatorluğuna aid olan Esterqon qalası itirildi. Sinan Paşanın komandanlığı ilə çoxlu səfərlər təşkil olunsa da, Vişeqrad da itirildi. Ard-arda gələn bu itkilərdən sonra dövlət idarəçiləri və yeniçərilər sultanın ordunun başında olmamasına sərt reaksiya verməyə başladılar.

Etiraz dalğalarından sonra Anası Safiyə Sultanın etirazlarına baxmayaraq, III.Mehmed 20 iyun 1596-cı ildə yola çıxır. Macarıstanın şimalında yerləşən Eğri qalası 1552-ci ildən Osmanlıların mühasirəsində idi. III. Mehmedin komandanlığı altındakı ordu mühasirəyə alındıqdan sonra qala 12 oktyabr 1596-cı ildə sultana təhvil verildi. Buna görə də III. Mehmed də Eğri Fatihi kimi tanındı.

III. Mehmed Xaçlı ordusu ilə qarşılaşır:

Eğri qalasının Osmanlılar tərəfindən fəthindən sonra Avropa tədbir görərək, Avstriya, Alman, Erdelli, Macar, İtalyan, İspan, Fransız, Holland, Belçika, Çex, Xorvat, Serb, Slovak və digərlərindən ibarət 300 minlik xaçlı ordusu topladı. Bu Xaçlı ordusu ilə 140 min nəfərlik Osmanlı ordusu 15 oktyabr 1596-cı ildə Haçovada üz-üzə gəldi.

Səlibçilərin izdihamlı tüfənglə açdığı atəş nəticəsində Osmanlılar böyük itki verdilər. Cəbhədə sultanın getməsi ilə bağlı yalan xəbərlər yayıldıqdan sonra yeniçərilər geri çəkilməyə başladılar. Qələbə qazandıqlarını zənn edən xaçlılar bölgəni talan etməyə başladılar. Amma Osmanlı ordusunun arxa cəbhəsində olanlar hələ də orada idilər.

Müharibədə ön cəbhədə iştirak etməyən; odunçular, çadırçılar, eşikağaları, dəvəçilər və aşpazlar kimi arxa cəbhə üzvləri yeniçərilərin geri çəkildiyini gördükdə talan üçün səpələnmiş səlibçilərə çömçələr, baltalar və dırmıqlar vasitəsilə hücum etməyə başladılar. Yeniçərilərin cəbhəyə qayıtması ilə Osmanlı Haçova döyüşündə qalib gəldi. Baş verən maraqlı hadisəyı görə bu müharibə tarixə Vedrəli Qazan müharibəsi kimi düşdü.

Avropada sular durğun deyildi:

Haçova döyüşündəki qələbədən sonra III. Mehmed İstanbula qayıtdı. Avstriya cəbhəsini qorumaq üçün Satırcı Mehmed Paşa vəzirlikdən kənarlaşdırıldı. İki ildə bir dəfə də olsun qələbə qazana bilməyən Satırcı Mehmed Paşa edam edildi və vəzir Damat İbrahim Paşa təyin edildi.

Vəzir Damat İbrahim Paşanın komandanlığı altındakı ordunun Kanije qalasını almasından sonra Bəylərbəyliyinin qərargahı da burada salındı. Vəzir Damat İbrahim Paşa ömürlük böyük vəzirlik vədini aldı və Tiryaki Həsən Paşa vali oldu. Tiryaki Həsən Paşa 1603-cü ildə İstolni, Belqrad və Esterqon qalalarını geri aldı.

Cəlalı üsyanlarından istifadə edən Səfəvilər Təbrizi ələ keçirdikdən sonra III. Mehmed dünyasını dəyişdi:

Avropa qaynayırdı, amma eyni zamanda Anadolunun da hər yerində Cəlalı üsyanları başladı. Avropada həm döyüşən, həm də yerli üsyanlarla məşğul olan Osmanlı imperiyası zəifləmişdi. Səfəvilər digər tərəfdən hücuma keçdilər.

1590-cı ildə Səfəvilər ilə Osmanlı İmperiyası arasında imzalanan Ferhat Paşa müqaviləsi iki dövlət arasında sülhü təmin etdi. Lakin Osmanlıların birdən çox cəbhədə döyüşmək fürsətindən istifadə edən Səfəvi şahı I Abbas bu müqaviləni pozaraq 1603-cü il avqustun 25-də Osmanlı imperiyasına müharibə elan etdi. Səfəvilər qısa müddətdə Təbriz və Rəvanı ələ keçirdilər.

Səfəvilərlə müharibə davam edərkən 1603-cü il dekabrın 21-də 37 yaşlı III. Mehmed vəfat etdi və yerinə oğlu I Əhməd keçdi. III.Mehmedin ölüm səbəbi ilə bağlı müxtəlif şayiələr var. Bəzi mənbələr onun şərq hadisələrindən əsəbiləşdiyi üçün insult keçirdiyini, bəzi mənbələr infarkt keçirdiyini, bəzi mənbələrdə isə piylənmədən və mədə xəstəliyindən əziyyət çəkdiyi bildirilir.


Aynil