"Nasist salamı" nədir, necə yaranıb? - ARAŞDIRMA + FOTO
ABŞ Prezidenti Donald Trampın andiçmə mərasimi zamanı çıxış edən milyarder İlon Maskın əl hərəkəti müzakirələrə səbəb olub.
Belə ki, Mask Vaşinqtondakı "Capital One Arena"da çıxışının sonunda alt dodağını dişləyərək sağ əlini ürəyinin üstünə qoyub, ardınca əlini yuxarı doğru qaldırıb. Sosial mediada onun bu hərəkəti "nasist salamı" ilə müqayisə olunub. "Trampın andiçmə mərasimində Elon Mask Hitler salamı verdi?", - İsrailin məşhur "Jerusalem Post" qəzeti yazıb. Ancaq antisemitizmi izləyən qruplar bununla razılaşmayıb. Onlar bildirir ki, bu jest "nasist salamı" deyil, sevinci ifadə etmək üçün edilən hərəkətdir.
Mask hərəkətinin tənqidini "yorğun" hücum kimi qiymətləndirib.
"Açığını deyim ki, onların daha yaxşı çirkli fəndlərə ehtiyacı var. "Hər kəs Hitlerdir" hücumu çox yorucudur", - o, öz sosial media hesabında yazıb.
Maskın jesti, ehtimal ki, sevinci ifadə etmək üçün edilmişdi. Lakin bu hadisə, "nasist salamı" və onun simvolizminin müasir dövrdə necə həssas bir mövzu olduğunu bir daha göstərdi.
Bəs "nasist salamı" nədir?
Sfera.az bildirir ki, "nasist salamı" faşist Almaniyasının simvollarından biri kimi tanınsa da, onun kökləri tarixən daha qədim dövrlərə gedib çıxır.
"Nasist salamı" sağ əlin tamamilə irəli uzadılması ilə edilən jestdir və adətən "Heil Hitler" və ya "Sieg Heil" ifadələri ilə müşayiət olunur. Bu “salam” 1930-cu illərin əvvəllərində Adolf Hitler tərəfindən nasist ideologiyasının simvolu kimi qəbul edilib və nasist Partiyasının üzvləri tərəfindən ictimaiyyətə tətbiq olunub. “Salam” həm ideoloji sədaqətin göstəricisi, həm də nasist dövlətinin gücünü təbliğ etmək vasitəsi idi.
"Nasist salamı"nın mənşəyi ilə bağlı geniş yayılmış bir fikir onun qədim Roma imperiyası ilə əlaqəli olmasıdır. Roma dövründəki "salutatio" jesti (qolların uzadılması ilə hörmət və sədaqət ifadəsi) "nasist salamı"nın ilham mənbəyi kimi təqdim olunur. Lakin Roma dövrünə aid mötəbər mənbələrdə bu jestin hərbi salam kimi istifadə edildiyinə dair birbaşa sübut yoxdur. "Roma salamı" anlayışı, əslində, XVIII-XIX əsrlərdə mədəniyyət və incəsənət vasitəsilə populyarlaşdırılıb.
"Roma salamı"nın müasir dövrə aid ilk geniş yayılması XVIII əsrdə fransız rəssamı Jacques-Louis Davidin əsərlərində öz əksini tapıb. Onun 1784-cü ildə yaratdığı məşhur "Horatius Qardaşlarının Andı" rəsm əsərində Roma döyüşçüləri əllərini irəli uzadaraq sədaqətlərini ifadə edir. Bu təsvir Roma mədəniyyətinin əzəmətini canlandırmağa çalışsa da, tarixi faktlara əsaslanmır.
XIX əsrdə İtaliyada Benito Mussolininin rəhbərlik etdiyi faşist hərəkatı bu jesti qəbul edərək "Roma irsi"ni canlandırmağa çalışıb. Daha sonra nasistlər bu jesti Mussolini hökumətindən mənimsəyərək, öz ideologiyasının simvoluna çeviriblər.
Adolf Hitler dövründə geniş yayılmış bu jest daha sonrakı onilliklərdə müasir dünyada tənqid və müzakirələrin mərkəzində yer alıb. Belə ki, "nasist salamı" İkinci Dünya Müharibəsi dövründə Almaniya daxilində məcburi hala gətirilib. Salamın verilməməsi siyasi sədaqətə şübhə ilə yanaşılmasına səbəb olurdu. Müharibədən sonra bu jest qadağan edilib, xüsusilə Almaniya və Avstriyada istifadə olunması cinayət hesab edilib. Bu gün "nasist salamı" irqçilik və antisemitizmin simvolu kimi qəbul edilir və müxtəlif ölkələrdə onun istifadəsinə görə hüquqi tədbirlər görülür.
Ümumilikdə, "nasist salamı"nın "Roma salamı"ndan ilham aldığı iddia olunsa da, onun müasir dünyada istifadə edilməsi faşizm, irqçilik və nifrət ideologiyalarının yenidən yüksəlişi ilə əlaqələndirilir. İctimaiyyətin həssas yanaşması və bu jestin müasir kontekstdə qadağan olunması, tarixdən alınan dərslərin qorunması və faşist ideologiyaların yenidən canlanmasının qarşısını almaq üçün vacibdir.
"Nasist salamı"nın tarixi bir jestdən nifrətin simvoluna çevrilməsi, keçmişin təkrar olunmaması üçün tarixi yaddaşın qorunmasının əhəmiyyətini bir daha vurğulayır. İlon Mask hadisəsi isə göstərir ki, jestlər və simvolların mənaları tarixi kontekstdən asılı olaraq müxtəlif cəmiyyətlərdə fərqli şəkildə qəbul edilə bilər.
Firuzə Əliyeva
