Bildiyiniz kimi, ABŞ-da irqçiliyə qarşı mübarizə bu gün də davam edir. Köləlikdən qurtulmaq üçün illər çəkən və bu ləğv olunsa da ikinci dərəcəli insanlar kimi görünməyə davam edən qaradərili vətəndaşların sınağı bitmir. Lakin insan hüquqları və bərabərlik uğrunda mübarizə aparan Martin Lüter Kinq Jr. və Malcolm X kimi adlar sayəsində onlar birtəhər uğur qazanmağı bacarıblar.
 

Sfera.az sizə ABŞ-da iz qoymuş insan haqları hərəkatının ən məşhur müdafiəçilərindən bəziləri haqqında məlumatları təqdim edir.
 

1. İda B. Wells 1862-ci ildə ABŞ-da köləliyin geniş yayıldığı bir vaxtda anadan olub.


İstedadlı bir araşdırmaçı jurnalist kimi Uells qaradərili vətəndaşların hüquqları uğrunda ciddi mübarizə aparıb, xüsusi olaraq linç qanunu üzərində işləyib. Bu qanunun demək olar ki, yalnız qaradərili cinayətkarlara şamil edildiyini statistik məlumatlarla göstərən Uells dövrə öz izini qoyub. Sonrakı illərdə o, Qaradərililərin İnkişafı üzrə Milli Assosiasiyanın (NAACP) qurucularından biri oldu və qadınların seçki hüququ uğrunda hərəkatlarda şəxsən iştirak etdi.


2. William E. D. Du Bois Harvard Universitetində fəlsəfə doktoru dərəcəsi alan ilk qaradərili Amerika vətəndaşı idi.


O, qaradərili vətəndaşların ağlarla bərabər hüquqlara malik olması lazım olduğunu və siyasi arenada daha çox qaradərili nümayəndə görmək istədiklərini bildirən Niaqara Hərəkatına rəhbərlik edib. Ida Wells kimi, o da linç qanununu öyrənmiş, işdə və təhsildə ayrı-seçkiliyə qarşı durmuşdu. O, həm də NAACP-nin yaradıcılarından biri idi.


3. Du Boisi irqi bərabərlik üzərində işləməyə təşviq edən A. Philip Randolph, dövrün aparıcı hüquq müdafiəçilərindən biri idi.

ABŞ-ın cənubunda fəhlə kimi işləyən Randolph qeyri-bərabər iş şəraitinə kollektiv şəkildə müqavimət göstərməyin vacib olduğunu başa düşürdü. Bunun üçün o, ABŞ-ın qaradərili vətəndaşlarının ilk həmkarlar ittifaqını yaratdı. “Sleeper Workers Union” adlanan bu birlik Amerika İşçilər Federasiyası tərəfindən qəbul edilib.
Onun insan haqları naminə ən böyük nailiyyətlərindən biri ABŞ prezidenti F.D.Ruzvelti Ədalətli Məşğulluq Aktını qəbul etməyə məcbur etməsi olub.
O, bunu Vaşinqtonda 50 minlik yürüş təşkil edəcəyini deyərək edib. Randolph həm də orduda yayılmış irqçiliyə son qoymaq üçün çox çalışırdı. Sonrakı dövrdə bu mövzuda atdığı addımlar prezident Harri Trumanı orduda irqi ayrı-seçkiliyi ləğv etməyə sövq edəcəkdi. 1963-cü ildə təşkil etdiyi yürüşdən sonra insan haqları hərəkatının altı ən böyük liderindən biri kimi tanındı.


4. Bu siyahıda haqqında danışacağımız tanınmış şəxslərlə yanaşı arxa planda canla-başla çalışan başqa bir ad daha var: Ella Baker
 

O, qeyri-zorakı müqavimətin əsas təşkilatçılarından biri və Tələbə Koordinasiya Komitəsinin (SNCC) təsisçisi olub. O, Martin Lüter Kinqin Cənubi Xristian Liderlik Konfransına kömək edib və burada qaradərili vətəndaşların seçici qeydiyyatını artırmaq üçün çalışıb. Ella Baker hələ də cənubun ağdərililərinə irqçiliyin nə qədər pis olduğunu göstərmək üçün çox çalışmış görkəmli hüquq müdafiəçisi kimi xatırlanır.
 

5. 40 il Qara Qadınların Milli Şurasının sədri kimi Doroti Height də bərabərsizliklə mübarizəyə böyük töhfə verib.


O, qadın hüquqlarının və irqi ayrı-seçkiliyin bərabər tutulmalı və hər ikisi üçün mübarizə aparmalı olduğunu deyən ilk şəxs olub. İrqçiliyi mərkəzə çevirən insan haqları hərəkatına qadın hüquqlarını da əlavə edərək, orta məktəb illərindən mübarizəyə başlayıb. Uğursuzluqlarına baxmayaraq, illər ərzində o, Eleanor Ruzvelt və Barak Obama kimi görkəmli siyasətçilərlə əlaqə saxlamışdı. 2010-cu ildə vəfat edəndə Obama onu “insan haqları hərəkatının müəllimi” adlandırmışdı.


6. James Farmer 1942-ci ildə İrqi Bərabərlik Komitəsini yaradaraq irqçilik və ayrı-seçkiliyə qarşı mübarizəni dəstəkləyib.
 

O, Çikaqo şəhərində iş yerlərində və restoranlarda ayrı-seçkiliyin azaldılmasını təşviq edib və yaratdığı komitə vasitəsilə zorakılığa əl atmadan müqaviməti dəstəkləyib. İnsan haqları hərəkatına verdiyi töhfələrlə 60-cı illərdə iz qoyan Fermer həm də ilk Azadlıq yürüşünü təşkil edən şəxs olub.


7. İkinci Dünya Müharibəsi veteranı Whitney Young, irq münasibətlərində orta zəmin tapmaq üçün ölkəsinə xidmət etdiyi illərdə qazandığı təcrübədən istifadə edib.

O, 10 il rəhbərlik etdiyi Milli Şəhər İcmasını bəzi ağdərili amerikalıların dəstəyi ilə insan haqları hərəkatının aparıcı təşkilatlarından birinə çevirib. Onun təsiri bir çox biznes sahiblərini və siyasətçiləri qaradərili icmaları dəstəkləməyə inandırdı; Kennedi, Conson və Nikson kimi ABŞ prezidentlərinə məsləhətlər verib.


8. Malkolm İks müsəlman qaradərili amerikalıların sosial, iqtisadi və siyasi müstəqilliyi üçün yaradılmış İslam Millətinin sözçüsü idi.
 

Digər insan hüquqları diskurslarından fərqli olaraq, Malkolm bərabərliyi deyil, mütləq müstəqilliyi dəstəkləyirdi. O, qaradərili icmaların öz torpaqlarına və öz hökumətlərinə malik olmalarını müdafiə edirdi. O, həyatı boyu qaradərili insanları nəyin bahasına olursa olsun hərəkətə keçməyə və güclənməyə təşviq edib.


9. Amerika insan haqları hərəkatlarının ən görkəmli simalarından biri, əlbəttə ki, Dr. Martin Lüter Kinq olub.

Təbii natiqlik istedadı olan Kinq 1955-ci ildə Montqomeri avtobus boykotunda gündəmə gəlib. Güclü çıxışları və rəhbərliyi ilə digər hüquq müdafiəçiləri ilə əlaqə saxlayan Kinq Cənubi Xristian Liderlik Konfransını təşkil edib və hərəkata dəstək olmaq üçün qara kilsələr alıb. 1963-cü ildə keçirilən yürüşdə “Bir Arzum Var” çıxışı ilə adını tarixə qızıl hərflərlə yazdırdı.

(Ətraflı burada: //sfera.az/read/199047/)
 

10. Claudette Colvin mübarizəyə hələ 15 yaşında ikən başlayıb.

15 yaşlı Colvin avtobusda gedərkən yerini ağdərili qadına verməkdən imtina etdiyi üçün həbs edilib. 1955-ci ildə baş verən bu hadisə Montqomeri avtobus boykotunu alovlandırdı və avtobuslarda irqi ayrı-seçkiliyin aradan qaldırılmasına gətirib çıxaracaq prosesi başlatdı. Beləliklə, Klodetin fərdi müqaviməti bütöv bir qanunun dəyişdirilməsinə yol açdı.


11. Julian Bond insan haqları hərəkatının mühüm təşkilatlarından biri olan Tələbə Koordinasiya Komitəsinin qurucu üzvlərindən biri idi.



Uzun illər komitənin kommunikasiya direktoru vəzifəsində çalışan Bond bir çox bölgələrdə insan haqları etirazları təşkil edib və qaradərili vətəndaşların seçici qeydiyyatını almasını təmin edib. O, ağların üstünlüyünə qarşı qanuni mübarizə aparmaq üçün Cənubi Yoxsulluq Hüquq Mərkəzini qurub. 2010-cu ilə qədər qaradərili vətəndaşlar və bərabərlik üçün işləməyə davam edib.


12. Con Lyuis 1963-cü ildə məşhur biznes və azadlıq yürüşünün təşkilatçısı olub.



Lyuis insan haqları hərəkatına sıravi bir fəal kimi qatılıb, lakin zaman keçdikcə elitaya çevrilib. O, uzun illər Nümayəndələr Palatasında çalışıb. 1965-ci ildə “Qanlı bazar günü” kimi tanınan hadisələrdə əyalət polisinin iştirakçılara hücumu nəticəsində onun kəlləsi çatlamışdı. Bu hadisələr o vaxtkı prezident Lindon B. Consonun Səsvermə Hüquqları Aktını imzalamasına səbəb olub. Bununla da seçicilər arasında irqi ayrı-seçkilik tamamilə aradan qaldırıldı. O, 2011-ci ildə Obama tərəfindən Azadlıq medalı ilə təltif edilib.


13. Tarana Burke #MeToo ifadəsini işlədən ilk qadındır. O, bu termini 2006-cı ildə cinsi təcavüz və zorakılığa diqqət çəkmək üçün istifadə edib.
 

İnsanların bu termindən istifadə edərək sui-istifadə haqqında sərbəst danışdıqları bir tendensiya 2017-ci ildə öz izini buraxdı. Həmin il Tarana Burke “Time” jurnalı tərəfindən İlin Adamı seçildi. Fəaliyyətini aktivist kimi davam etdirən Burke həm də qaradərili qadınlara şəxsi inkişafda kömək edən Gənc Qadınlar üçün Gender Bərabərliyi təşkilatında yüksək səviyyəli rəhbər vəzifəsində çalışır.


14. Nekima Levy Armstronq 2020-ci ildə Corc Floydun qətli ilə yüksələn etirazların görkəmli nümayəndəsi idi.


Nekima Armstronq həmçinin 2015 və 2016-cı illərdə NAACP-nin prezidenti vəzifəsində çalışıb. İrqi Ədalət Şəbəkəsi adlı bir təşkilat quran fəal iqtisadi, sosial və siyasi sahələrdə irqlər arasında körpülər qurmağı və bu təşkilatla bütün irqlər üçün ədaləti təmin etməyi hədəfləyirdi.
 

15. Ibram X. Kendi Boston Universitetindəki Anti-İrqçilik Araşdırmaları Mərkəzinin direktoru və günümüzün aparıcı hüquq müdafiəçilərindən biridir.
 

Tarixçi, yazıçı və aktivist Kendi “İrqçiliyə qarşı necə olmaq olar”? kitabı ilə qaradərili vətəndaşların mübarizəsinə töhfə verib. O, həmçinin təsis etdiyi “The Emancipator” adlı xəbər saytında irqi ədalətlə bağlı xəbərlər və məqalələr paylaşır.

Xanım

Sfera.az